Ο Μαξ Μέρτεν υπήρξε στέλεχος των Nαζί και υπηρέτησε στην Θεσσαλονίκη για δυο χρόνια μέσα στην γερμανική κατοχή. Ήταν αυτός που υπέγραψε την μεταφορά 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης στο Άουσβιτς, ενώ ταυτόχρονα ήταν υπεύθυνος για χιλιάδες αρπαγές των περιουσιών τους, με την συνολική αξία να φτάνει τα 125 εκατομμύρια χρυσά φράγκα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις, τμήμα του θησαυρού εστάλη στην Γερμανία κι το υπόλοιπο θάφτηκε στην βόρειο Ελλάδα.

Την άνοιξη του 1957, ο Μέρτεν ήταν υψηλόβαθμο στέλεχος της του υπουργείου Δικαιοσύνης της Γερμανίας και επέστρεψε στην Θεσσαλονίκη για τουρισμό, με πιο πιθανό λόγο την αναζήτηση του χαμένου θησαυρού. Όμως κάποια από τα θύματά του τον αναγνώρισαν και συνελήφθη, καθώς εκκρεμούσε από το 1947 ένταλμα σύλληψης στο όνομά του για εγκλήματα πολέμου.

Η γερμανική πλευρά άσκησε αμέσως πιέσεις για την αποφυλάκισή του. Η κυβέρνηση του Κωνσταντίνου Καραμανλή φάνηκε αρχικά να υποχωρεί. Οι δυο χώρες ήταν μέλη του ΝΑΤΟ και η Ελλάδα ήταν εξαρτημένη οικονομικά από την Δυτική Γερμανία. Όταν ο Καραμανλής επισκέφθηκε τη Βόννη προκειμένου να διαπραγματευτεί δάνειο ύψους 200 εκατομμυρίων μαρκών, οι πιέσεις εντάθηκαν.

Δυο μήνες αργότερα, η κυβέρνηση εισάγει στην Βουλή και ψηφίζει νόμο «περί αναστολής διώξεως εγκληματιών πολέμου», , με τη δικαιολογία ότι «πρέπει να παραμεριστούν τα εμπόδια δια την ανάπτυξιν των σχέσεών μας με τη Δυτική Γερμανία». Η αντιπολίτευση με προεξάρχοντες τους Κωνσταντίνο Μητσοτάκη (Κόμμα Φιλελευθέρων), Ηλία Τσιριμώκο (ΕΔΑ) και Σταύρο Ηλιόπουλο (ΕΔΑ), καταγγέλλει την «αμνήστευση των εγκληματιών του ελληνικού λαού» και κατηγόρησε ευθέως την κυβέρνηση πως υποκύπτει στις πιέσεις της Δυτικής Γερμανίας.

Η ελληνική και η διεθνής κοινή γνώμη αντέδρασαν άμεσα. Οι Times του Λονδίνου μάλιστα έγραψαν πως «Η Ελλάδα αμνηστεύει τους σφαγείς της». Κάτω από αυτή την πίεση, η κυβέρνηση έκανε πίσω και εξαίρεσε τον Μέρτεν από τον νόμο.

Στις 11 Φεβρουαρίου του 1959 ξεκινά η δίκη του Μαξ Μέρτεν, η οποία προκαλεί διεθνές ενδιαφέρον. Ο Μέρτεν δηλώνει αθώος, αλλά στις 5 Μαρτίου του 1959, καταδικάζετε σε ποινή φυλάκισης 25 ετών κατά συγχώνευση. Μόλις τρεις μάρτυρες κατέθεσαν υπέρ του, ενώ οι μάρτυρες κατηγορίας ήταν δεκάδες.

Όμως οι Γερμανοί συνέχισαν να πιέζουν για την αποφυλάκισή του. Η κυβέρνηση υπόσχεται πως θα το κάνει μόλις καταλαγιάσει ο θόρυβος. Η κατάλληλη στιγμή έφτασε τον Αύγουστο του 1959. Η κυβέρνηση με τον νόμο 4016, τροποποίησε την νομοθεσία, που είχε ως αποτέλεσμα να «αναστέλλεται αυτοδικαίως πάσα δίωξις γερμανών υπηκόων φερομένων ως εγκληματιών πολέμου, καθώς και η εκτέλεσις πάσης ποινής ή το υπόλοιπον ταύτης. Αντίγραφα των δικογραφιών αποστέλλονται εις τας γερμανικάς αρχάς».

Ο Μέρτεν αποφυλακίστηκε στις 5 Νοεμβρίου του 1959 και απελάθηκε στην Γερμανία με την προϋπόθεσή να εκτίσει εκεί το υπόλοιπο της ποινής του. Τα γερμανικά δικαστήρια ωστόσο τον απάλλαξαν πλήρως και ο λεγόμενος ως «Δήμιος της Θεσσαλονίκης» αφέθηκε ελεύθερος. Τον Σεπτέμβριο του 1960, τα γερμανικά έντυπα «Ηχώ του Αμβούργου» και «Ντερ Σπίγκελ» δημοσίευσαν αποσπάσματα της κατάθεσής του και προκάλεσαν σεισμό στην Αθήνα. Ο Μέρτεν ισχυρίστηκε πως ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο υπουργός Εξωτερικών Δημήτριςο (Τάκος) Μακρής, η σύζυγός του Δοξούλα και ο υφυπουργός Εθνικής Άμυνας Γεώργιος Θέμελης, υπήρξαν συνεργάτες των Γερμανών.

Η ελληνική κυβέρνηση διέψευσε κατηγορηματικά κάθε ισχυρισμό του Μέρτεν, ενώ στην βουλή τα πνεύματα άναψαν και η συνεδρίαση διακόπηκε. Το ζεύγος Μακρή και ο Γεώργιος Θέμελης προχώρησαν σε μηνύσεις και κέρδισαν την ερήμην καταδίκη του Μέρτεν για συκοφαντική δυσφήμιση. Η δημοσιογραφική έρευνα που έγινε αποκάλυψε πως ο Μακρής είχε πολύ καλές σχέσεις στην κατοχική Θεσσαλονίκη ως δικηγόρος, η σύζυγός του ήταν γραμματέας του Μέρτεν, ενώ ο Θέμελης διορισμένος νομάρχης. Αντίθετα, η έρευνα δεν βρήκε κανένα στοιχείο εναντίον του Καραμανλή.

Ο Μέρτεν απασχόλησε και μεταθανάτια την Ελλάδα, με τη μεγάλη κινητοποίηση του 2000 για την ανεύρεση του εβραϊκού θησαυρού της Θεσσαλονίκης, που σύμφωνα με κάποια πληροφορία, βρισκόταν στο βυθό στ' ανοιχτά της Φοινικούντας Μεσσηνίας. Την πληροφορία φέρεται να έδωσε σε Έλληνα συγκρατούμενο ο ίδιος ο Μέρτεν. Ο θησαυρός δεν βρέθηκε ποτέ.

Πληροφορίες: sansimera.gr, wikipedia.org