Στις 23 Ιουλίου του 1974, η δικτατορία των συνταγματαρχών που είχε ξεκινήσει στις 21 Απριλίου του 1967, κατέρρευσε υπό το βάρος της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Την επόμενη μέρα, 24 Ιουλίου, οι στρατιωτικοί παρέδωσαν την εξουσία στους πολιτικούς, με τον Κωνσταντίνο Καραμανλή να ορκίζεται πρωθυπουργός της χώρας στην κυβέρνηση «Εθνικής Ενότητας». Από εκείνη την ημέρα άρχισε και η περίοδος της «Μεταπολίτευσης».

Στις 21 Ιουλίου κηρύχθηκε γενική επιστράτευση, μια μέρα μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Η επιστράτευση ήταν χαώδης και ανοργάνωτη και υπέδειξε την τραγική κατάσταση στην οποία βρισκόταν ο ελληνικός στρατός, ύστερα από επτά χρόνια δικτατορίας. Η κυβέρνηση Ανδρουτσόπουλου, που ήταν υποχείριο του «αόρατου δικτάτορα» Δημητρίου Ιωαννίδη, ήταν ανίκανη να πάρει σοβαρές αποφάσεις. Έτσι, η προσφυγή στους πολιτικούς ήταν μονόδρομος για τη στρατιωτική ηγεσία της χώρας.

Το πρωί της 23 Ιουλίου ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων, Γρηγόριος Μπονάνος, μαζί με τους αρχηγούς του Στρατού, του Ναυτικού και της Αεροπορίας, επισκέφθηκαν τον πρόεδρο της Δημοκρατίας, στρατηγό Φαίδωνα Γκιζίκη και του διατύπωσαν την άποψη της πως ήταν πλέον επιτακτική ανάγκη να μεταφέρουν την διακυβέρνηση της χώρας στους πολιτικούς. Ο Γκιζίκης κάλεσε τον Ιωάννιδη και του ανακοίνωσε την απόφαση, με τον τελευταίο να μην αντιδρά.

Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας κάλεσε στις 2 το μεσημέρι σημαίνουσες πολιτικές προσωπικότητες της προδικτατορικής περιόδου. Στη σύσκεψη βρέθηκαν ο αρχηγός της ΕΡΕ Παναγιώτης Κανελλόπουλος, ο αρχηγός της «Ένωσης Κέντρου» Γεώργιος Μαύρος, καθώς οι Ευάγγελος Αβέρωφ, Σπύρος Μαρκεζίνης, Γεώργιος Αθανασιάδης-Νόβας, Στέφανος Στεφανόπουλος, Πέτρος Γαρουφαλλιάς και Ξενοφών Ζολώτας. Η δικτατορία της 21ης Απριλίου είχε ήδη καταρρεύσει.

Εκεί συμφωνήθηκε ο σχηματισμός κυβέρνησης υπό τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, ο οποίος έπρεπε να ανακοινώσει την σύνθεση του υπουργικού συμβουλίου μέχρι τις 8 το βράδυ. Ο Αβέρωφ πρόκρινε την λύση Καραμανλή. Τηλεφώνησε στον πρώην πρωθυπουργό, ο οποίος ζούσε αυτοεξόριστος στο Παρίσι από το 1963, και του ζήτησε να επιστρέψει στην Ελλάδα το ταχύτερο. Με υπόδειξη Γκιζίκη, ο Αβέρωφ είπε στον Κανελλόπουλο ότι η εντολή που είχε λάβει μόλις είχε αναιρεθεί.

Στις 8 το βράδυ έγινε νέα σύσκεψη και επικυρώθηκε η λύση του Κωνσταντίνου Καραμανλή. Ο πρόεδρος της Γαλλικής Δημοκρατίας Βαλερί Ντ’ Εστέν, διέθεσε άμεσα στον Καραμανλή το προσωπικό του αεροπλάνο για την άμεση επιστροφή του. Το αεροπλάνο έφτασε στο Ελληνικό στις 2 το πρωί. Η υποδοχή ήταν από την πρώτη στιγμή ενθουσιώδης. Δυο ώρες αργότερα, ο Καραμανλής ορκίστηκε πρωθυπουργός από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών και πάσης Ελλάδος Σεραφείμ, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, στρατηγού Φαίδωνα Γκιζίκη.

Το μεσημέρι της 24 Ιουλίου ορκίστηκε και η κυβέρνηση του που αποτελούνταν από πρόσωπα της δεξιάς και του κέντρου. Ο Καραμανλής δίστασε να συμπεριλάβει πρόσωπα της αριστεράς εκείνη της στιγμή, αφού οι σκληροπυρηνικοί χουντικοί κατείχαν ακόμα καίρια πόστα στον κρατικό μηχανισμό. Στις 26 Ιουλίου συμπληρώθηκε η σύνθεση του υπουργικού συμβουλίου, με την ορκωμοσία του δευτέρου κλιμακίου της κυβέρνησης.

Αμέσως μετά ανακοινώθηκαν τα πρώτα μέτρα για την αποκατάσταση του δημοκρατικού πολιτεύματος: κατάργηση του στρατοπέδου της Γυάρου, απόλυση όλων των κρατουμένων, αμνήστευση όλων των πολιτικών αδικημάτων και απόδοση της ιθαγένειας στους πολίτες από τους οποίους την είχε στερήσει η δικτατορία του 1967. Στις άμεσες επιδιώξεις της κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας συμπεριλαμβάνονταν η αποκατάσταση της δημοκρατικής ομαλότητας και η διαμόρφωση κλίματος εθνικής ενότητας, η αποδιοργάνωση του πλέγματος εξουσίας της δικτατορίας και η αποκατάσταση του πολιτικού ελέγχου στο στράτευμα, η προετοιμασία για τη διενέργεια εκλογών και η αντιμετώπιση της κρίσης στην Κύπρο.