Ήταν 3 Σεπτεμβρίου του 1974, όταν ο Ανδρέας Παπανδρέου ανακοίνωσε την ίδρυση του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ) που έμελλε να γίνει μια κομματική παράταξη που σημάδεψε την πολιτική της Ελλάδας μετά την μεταπολίτευση.

Στις 24 Ιουλίου, η πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών βρήκε τον Ανδρέα Παπανδρέου εξόριστό στον Καναδά. Αποφάσισε να μην έρθει αμέσως στην Αθήνα, όπως περίμεναν οι περισσότεροι, επειδή ορισμένοι πολιτικοί του φίλοι τον προέτρεψαν να παραμένει στο εξωτερικό καθώς υπήρχαν φόβοι για την ζωή του τις εύθραυστες πρώτες ημέρες της μεταπολίτευσης. Ο ίδιος είχε χαρακτηρίσει την περίοδο απλά «αλλαγή φρουράς του ΝΑΤΟ στην Ελλάδα».

Λίγο αργότερα διέψευσε τις πληροφορίες που υπήρχαν για ίδρυση κόμματος, αφού πίστευε πως η δημοκρατία δεν είχε αποκατασταθεί πλήρως και πως αν γίνονταν εκλογές, θα ήταν νόθες και διαβλητές. Κάποια στελέχη όμως της Ένωσης Κέντρου τον έπεισαν τελικά, ότι στην Ελλάδα άλλαζαν ουσιαστικά τα πράγματα και πως η λαϊκή μάζα περίμενε εναγωνίως την επιστροφή του.

Στις αρχές Αυγούστου παίρνει την απόφαση να έρθει στην Ελλάδα αλλά και να ηγηθεί ενός κόμματός. Οι περισσότεροι περίμεναν πως αυτό θα ήταν η προδικτατορική Ένωση Κέντρου, αλλά είχε πάρει την απόφαση να ιδρύσει μια νέα πιο ριζοσπαστική παράταξη με σοσιαλιστικό προσανατολισμό. Στις 6 Αυγούστου συγκάλεσε στο Βίντερτουρ της Ελβετίας το πρώτο και τελευταίο εθνικό συμβούλιο του Πανελλήνιου Απελευθερωτικού Κινήματος (ΠΑΚ), της αντιστασιακής οργάνωσης που ίδρυσε κατά την διάρκεια της χούντας.

Σε αυτήν συμμετείχαν περίπου 80 άτομα. Εκεί αποφασίστηκε η διάλυση του ΠΑΚ και η μετατροπή του σε σοσιαλιστικό κόμμα. Ο Ανδρέας Παπανδρέου επέστρεψε στις 16 Αυγούστου στην Αθήνα όπου του επεφύλαξαν αποθεωτική υποδοχή στο αεροδρόμιο του Ελληνικού. Πολλοί τον συνόδευσαν μέχρι το σπίτι του στο Καστρί, με το σύνθημα «ΝΑΤΟ, ΣΙΑ, Προδοσία» να δονεί την ατμόσφαιρα καθ’ όλη την διάρκεια της διαδρομής.

Κατά την διάρκεια της επεξεργασίας της ιδρυτικής διακήρυξης, προέκυψε και το θέμα του ονόματος. Ο Παπανδρέου πρότεινε το «Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα για την Αναγέννηση της Ελλάδας». Οι περισσότεροι από τους συνομιλητές του βρήκαν τον όρο «αναγέννηση» απαρχαιωμένο, ενώ κάποιοι είπαν πως έμοιαζε με σύνθημα της χούντας. Έτσι κατέληξε στο «πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα». Στο δίλλημα «κόμμα» ή «κίνημα» επικράτησε το δεύτερο, για να τονίζει τον αντιγραφειοκρατικό χαρακτήρα του νέου πολιτικού σχηματισμού. Ως έμβλημα του κόμματος επιλέχθηκε ένας πράσινος ήλιος που ανατέλλει, εμπνευσμένο από μια μικρή τροτσκιστική ομάδα.

Η επίσημη παρουσίαση του νέου κόμματος έγινε στις 3 Σεπτεμβρίου του 1974. Στο «Κινγκ Πάλας» της Αθήνας, συγκεντρώθηκαν περίπου 150 άτομα, τα οποία αποτέλεσαν και τον μετέπειτα πυρήνα του ΠΑΣΟΚ. Ο Ανδρέας Παπανδρέου εμφανίστηκε καθυστερημένος στην εκδήλωση, διάβασε την «διακήρυξη αρχών» του κόμματος και τη μοίρασε στους δημοσιογράφους, τυπωμένη σε ένα πράσινο βιβλιαράκι.

Το κεντρικό σύνθημα ήταν το «Εθνική Ανεξαρτησία - Λαϊκή Κυριαρχία - Κοινωνική Απελευθέρωση - Δημοκρατία». Όπως τόνισε ο Ανδρέας Παπανδρέου, ο «βασικός κυριαρχικός στόχος του κινήματος είναι η δημιουργία μιας πολιτείας απαλλαγμένης από ξένο έλεγχο ή επεμβάσεις, πολιτείας απαλλαγμένης από έλεγχο ή επιρροή της οικονομικής ολιγαρχίας».

Η εφημερίδες αρχικά ανέφεραν το νέο κόμμα ως Π.Σ.Κ. Το ΠΑΣΟΚ επικράτησε τελικά καθώς το επέβαλλε ο πολιτικός συντάκτης Σταύρος Ψυχάρης μέσα από τις σελίδες του «Βήματος».