Μάθε πως αυτό που νιώθεις έχει όνομα και πρέπει να το κατανοήσεις

«Δεν βλέπω, δεν ακούω, δεν μιλάω» είναι μια παροιμία αιώνων εμπνευσμένη από ένα ιαπωνικό γλυπτό που απεικονίζει τρεις πίθηκους, στο οποίο ο καθένας με το χέρι του καλύπτει τα μάτια, τα αυτιά και το στόμα. Στη Δύση, η φράση έχει συσχετιστεί με το να κλείνεις τα μάτια σε κάτι που είναι λάθος. Η πραγματική έννοια του γλυπτού βέβαια, ήταν πως ένας άνθρωπος πρέπει πάντα να αποφεύγει τα λάθη.

Τι συμβαίνει όμως όταν η ζωή μας αναγκάζει να επιλέξουμε ανάμεσα σε δύο επιλογές που δεν μας βρίσκουν σύμφωνους ή δυσάρεστες καταστάσεις, είτε που θέτει σε κίνδυνο τις βασικές μας αξίες, τις υποχρεώσεις και τις δεσμεύσεις μας; Πώς ζουν μέσα μας αυτές οι λεγόμενες «επιλογές»; Ακόμα καλύτερα, πώς ζει μέσα μας το «λάθος», είτε είναι δικό μας είτε κάτι που έχουν κάνει άλλοι;

Η «ηθική δυσφορία» είναι ένας όρος που επινοήθηκε το 1984 από τον φιλόσοφο Andrew Jameton για να περιγράψει την ταλαιπωρία που βιώνουν οι νοσηλευτές όταν τα θεσμικά ή συστηματικά εμπόδια τους εμποδίζουν να ενεργήσουν με ακεραιότητα, ιδίως όταν πρόκειται για θεμελιώδεις ηθικές αρχές και ηθικές ευθύνες. Με τον Covid-19, το βάρος της ηθικής δυσφορίας για τους εργαζόμενους στην υγειονομική περίθαλψη και τους πρώτους ανταποκριτές ήταν άνευ προηγουμένου. Αλλά δεν είναι μόνοι. 

Η ηθική δυσφορία είναι η ψυχολογική επίπτωση που απορρέει από την άσκηση του νοσηλευτικού/ιατρικού καθήκοντος στο πλαίσιο της πανδημίας.

Τόσο οι εκτεταμένες ζημιογόνες επιπτώσεις της πανδημίας στη δημόσια υγεία όσο και οι κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές αναταραχές του 2020 ανάγκασαν πολλούς ανθρώπους να αντιμετωπίσουν ηθικά δυσοίωνες καταστάσεις. Μερικές φορές, οι ενέργειες που θεωρούνται ηθικές είναι διαφορετικές από εκείνες που ένα άτομο θα επέλεγε φυσικά ή θα έβγαζε εάν ήταν διαφορετικά. 

Όπως φαίνεται, όλοι κατά τη διάρκεια του χρόνου που πλέον κλείνουμε έχουμε απελπιστεί, έχουμε βρεθεί σε δίλημμα, έχουμε νιώσει πως πρέπει να αποφασίσουμε ανάμεσα σε δυο επιλογές που δεν θέλουμε.

Photo by Anna Shvets from Pexels

Οι γονείς που χρειάστηκε να αποφασίσουν αν θα στείλουν τα παιδιά τους στο σχολείο.

Οι επιχειρήσεις που έπρεπε να κλείσουν τις πόρτες τους παρά το γεγονός ότι αισθάνονται ευθύνη έναντι των υπαλλήλων τους.

Τα άτομα που δεν ήθελαν να εργαστούν στον τομέα τους λόγω επικινδυνότητας αλλά δεν είναι σε θέση να το αντέξουν οικονομικά.

Οι άνθρωποι που ήθελαν να περάσουν χρόνο με τους ηλικιωμένους γονείς τους αλλά δεν μπορούν να το κάνουν για να μη τους θέσουν σε κίνδυνο.

Η ηθική δυσφορία είναι αυτό που προκύπτει όταν δεν τηρούμε τις αξίες μας, είτε ατομικά είτε συλλογικά. Ενεργούμε με γνώμονα το θυμό μας ή το φόβο ή την απογοήτευση. Με την πάροδο του χρόνου, αυτά τα συναισθήματα μπορούν να μας γεμίσουν με άγχος, εξάντληση ή κατάθλιψη. Η έρευνα δείχνει επίσης ότι η ηθική δυσφορία έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες, όπως εξάντληση και μειωμένη ηθική ευαισθησία.

Η αίσθηση της ανημποριάς βρίσκεται επίσης στο επίκεντρο της ηθικής δυσφορίας. Είναι το συναίσθημα ότι έπρεπε ή πρέπει να συμβιβαστούμε με κάτι λόγω των εξωτερικών παραγόντων που φαίνονται πέρα ​​από τον έλεγχό μας.

Η μόνιμη επιφυλακή στην οποία βρισκόμαστε κάνει κακό και στο ίδιο μας το σώμα. Τα ανθρώπινα όντα δεν είναι μαθημένα πλέον να εντοπίζουν και να ανταποκρίνονται μόνιμα σε μια απειλή. 

Τι συμβαίνει στον εγκέφαλό μας;

O πρώτος εγκέφαλος, το πιο πρωτόγονο κομμάτι μας, είναι εδώ και μήνες σε μια μόνιμη επιφυλακή. Αυτός ο πρώτος εγκέφαλος ρυθμίζει βασικές ζωτικές λειτουργίες, όπως την αναπνοή και το μεταβολισμό των οργάνων του σώματος, όπως επίσης ελέγχει τις στερεότυπες αντιδράσεις και κινήσεις. Αυτός ο πρωτόγονος εγκέφαλος δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι σκέπτεται ή μαθαίνει. Περισσότερο αποτελεί ένα σύστημα προγραμματισμένων από τα πριν ρυθμιστών που διατηρούν τη λειτουργία του σώματος και τις αντιδράσεις του στα σωστά επίπεδα, ώστε να του εξασφαλίζουν την επιβίωση. Αυτός ο εγκέφαλος κυριαρχούσε στην εποχή των ερπετών: φανταστείτε ένα φίδι που σφυρίζει για να σημάνει την επαπειλούμενη επίθεση.

Όταν είμαστε σε επιφυλακή, όταν νιώθουμε ότι απειλούμαστε, απελευθερώνεται ένας μεγάλος αριθμός χημικών ουσιών στο σώμα μας που οδηγεί σε φυσικές, συναισθηματικές και γνωστικές αλλαγές.

Ο καρδιακός μας ρυθμός και η αρτηριακή πίεση αυξάνονται. Οι μύες μας σφίγγουν. Όλες οι μη απαραίτητες λειτουργίες καθίστανται αδρανείς. Τα αρνητικά συναισθήματα ενεργοποιούνται. Αυτό λοιπόν ούτε λίγο ούτε πολύ σας συμβαίνει, αφού βρίσκεστε μονίμως σε στρες και ένα μόνιμο άγχος για την υγεία σας, ή την υγεία όσων αγαπάτε, για τα οικονομικά σας, για την προστασία των άλλων και τέλος, αν όλο αυτό που βιώνουμε θα τελειώσει ποτέ.

Η λύση

Να γίνουμε ανθεκτικοί. Η ανθεκτικότητα θεωρείται η ικανότητα ανάκαμψης ή προσαρμογής καλά στο άγχος, τις αντιξοότητες ή το τραύμα. Η ανθεκτικότητα μάς βοηθά να δούμε ότι οι δυσκολίες δεν χρειάζεται να μας αφήσουν ανήμπορους, αλλά μπορούν να μας εκπαιδεύσουν.

Η αυτο-κυριαρχία είναι η συνειδητοποίηση ότι μπορούμε πάντα να έχουμε σε έλεγχο τον εαυτό μας - σώμα, μυαλό και πνεύμα - ακόμη και ενώ δεχόμαστε ότι ενδέχεται να μην είμαστε σε θέση να ελέγξουμε όλες τις καταστάσεις ή τα αποτελέσματα καταστάσεων.