Η πανδημία και ό,τι αυτή φέρει μαζί της έχει διχάσει την κοινωνία. Από την μία αρνητές και από την άλλη οι υπόλοιποι, από την μία οι αντιεμβολιαστές και στην αντίπερα όχθη οι εμβολιαστές. Πλεόν η κοινωνία βρήκε έναν ακόμα λόγο για να διχαστεί, τον υποχρεωτικό εμβολιασμό.

Οι μεν υποστηρίζουν ότι καλά κάνουν οι κυβερνήσεις και υποχρεώνουν ορισμένες κατηγορίες πολιτών να εμβολιαστούν, ώστε να περιοριστεί η πανδημία και οι δε τονίζουν ότι η υποχρεωτικότητα αντιβαίνει στις δημοκρατικές αξίες.

Ποιοι έχουν δίκιο;

Δύσκολο κάποιος να απαντήσει σε αυτή την ερώτηση, ίσως η πιο σωστή προσέγγιση να βρίσκεται κάπου στην μέση.

Μετά τις πληροφορίες ότι η Google, ένας από τους μεγαλύτερους τεχνολογικούς κολοσσούς, θα απολύσει τους υπαλλήλους που δεν εμβολιάζονται η συζήτηση περί υποχρεωτικότητας εντάθηκε.

Δεν είναι η πρώτη φορά που είναι υποχρεωτικά τα εμβόλια

Τον 17ο αιώνα, μια ομάδα γιατρών στην Κίνα διαπίστωσαν ότι όταν ορισμένα σκευάσματα της ευλογιάς εισχωρούσαν στον ανθρώπινο οργανισμό από τη μύτη, μπορούν να οδηγήσουν σε μια πιο ήπια νόσηση από τη φυσική μόλυνση, η οποία στη συνέχεια θα φέρει ανοσία. Τελικά η συγκεκριμένη τεχνική εξαπλώθηκε στην Ευρώπη και την Αμερική, όπου στην ουσία οι γιατροί έβαζαν τον ιό στον ανθρώπινο οργανισμό, μέσω της παρακέντησης.

Τελικά, αυτό το είδος του εμβολιασμού έγινε το πιο δημοφιλές, καθώς θεωρήθηκε αρκετά ασφαλές με πολύ σημαντικά οφέλη.

Κατά τη διάρκεια του Πολέμου της Αμερικανικής Επανάστασης, το 1777, ο στρατηγός George Washington ζήτησε από όλα τα στρατεύματα να εμβολιαστούν κατά της ευλογιάς.

Ο στρατιωτικός υποχρεωτικός εμβολιασμός έδωσε τη θέση του σε μια πιο εξελιγμένη μορφή εμβολιασμού, όταν ο Άγγλος γιατρός Edward Jenner ανέπτυξε ένα εμβόλιο κατά της ευλογιάς το 1796, βασισμένο στον ηπιότερο ιό της ευλογιάς που μολύνει τις αγελάδες. Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός ξεκίνησε μόλις λίγα χρόνια αργότερα. Το 1806, η Elisa Bonaparte, ηγεμόνας της Lucca και του Piombino (και αδελφή του Ναπολέοντα), διέταξε τον εμβολιασμό των νεογέννητων και των ενηλίκων.

Μια άλλη ημερομηνία ορόσημο είναι το 1853, όταν ο υποχρεωτικός εμβολιασμός των νεογνών επισημοποιήθηκε δια νόμου στην Αγγλία και την Ουαλία.

Τα δημοφιλή εμβόλια

Αν και ορισμένα εμβόλια, όπως αυτό για την πολιομυελίτιδα, ήταν δημοφιλή, με το που βγήκαν, ωστόσο σε αρκετά άλλα η κοινωνία δυσκολεύτηκε να τα δεχτεί, καθώς το καινούργιο μοιάζει τρομακτικό για πολλούς.

«Οι ΗΠΑ ξεκίνησαν την υποχρεωτικότητα των εμβολίων από τα τέλη της δεκαετίας του 1970», λέει ο Lee Hampton, παιδίατρος και ιατρικός επιδημιολόγος της Gavi, της Vaccine Alliance. Την ίδια τακτική έχει ακολουθήσει και η Ιταλία, η οποία απαιτεί από τα παιδιά να εμβολιάζονται για μια σειρά παθογόνων μικροοργανισμών, όπως ηπατίτιδα Β, διφθερίτιδα, κοκκύτης, ιός πολιομυελίτιδας, τέτανος, Haemophilus influenzae τύπου b, ιλαρά, παρωτίτιδα, ερυθρά και ανεμοβλογιά.

Σύμφωνα με τον Hampton, «η δια νόμου υποχρεωτικότητα δεν είχε πραγματικά προκαλέσει προβλήματα. Οι αλλαγές είναι αυτές που δημιούργησαν κοινωνικές αναταράξεις». Αυτό το μοτίβο έχει παρατηρηθεί, για παράδειγμα, με νέες απαιτήσεις για εμβολιασμό κατά της ηπατίτιδας Β, του άνθρακα και φυσικά τώρα της Covid-19.

Ακόμα και στην Ελλάδα, ο εμβολιασμός ορισμένων ιών απαιτείται για τη φοίτηση στο σχολείο, ενώ σε άλλες χώρες είναι υποχρεωτικός ο εμβολιασμός και για μελλοντικές μεταμοσχεύσεις οργάνων.

Οι κυρώσεις για μη συμμόρφωση είναι τις περισσότερες φορές εκπαιδευτικές ή οικονομικές.

Ποιες χώρες υιοθετούν συχνότερα τον υποχρεωτικό εμβολιασμό

Η υποχρεωτικότητα συναντάται κυρίως στις χώρες με υψηλό βιοτικό επίπεδο, σύμφωνα με τον Hampton – κυρίως γιατί αυτές οι χώρες μπορούν να στηρίξουν τη μαζική παραγωγή εμβολίων.

Τείνει επίσης να υπάρχει σύνδεση με το στυλ διακυβέρνησης, όπου «όσο πιο αυταρχική είναι η κυβέρνηση, τόσο πιο πιθανό είναι να υπάρχουν υποχρεωτικά εμβόλια». Αυτό βέβαια μπορεί να μην μας προκαλείι και τόσο έκπληξη.

Για παράδειγμα, η Γκάμπια επέβαλε τους παιδικούς εμβολιασμούς το 2007, κατά τη διάρκεια μιας περιόδου αυταρχικής διακυβέρνησης.

Ωστόσο, ο υποχρεωτικός εμβολιασμός είναι επίσης συνηθισμένος σε δημοκρατικές χώρες σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, όπως κατά τη διάρκεια πανδημιών. Για παράδειγμα η πολιτεία της Νέας Υόρκης στις ΗΠΑ επέβαλε υποχρεωτικά εμβόλια κατά της γρίπης στους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας, προσωρινά, κατά τη διάρκεια της πανδημίας της γρίπης των χοίρων το 2009.

Η κληρονομία των «αντιρρησιών»

Κατά τη διάρκεια των αιώνων, έχουν προκύψει ορισμένες αντιρρήσεις σχετικά με τα συστατικά που χρησιμοποιούνται για την κατασκευή των εμβολίων. Ορισμένα εμβόλια περιλαμβάνουν μικροσκοπικές ποσότητες ζωικών προϊόντων, όπως το σκουαλένιο, ένα λάδι από συκώτια καρχαρία. Στο παρελθόν, το εμβόλιο κατά της πολιομυελίτιδας χρησιμοποιούσε κύτταρα από νεφρά πιθήκου. Αυτοί οι τύποι συστατικών έχουν πυροδοτήσει την αντιπαράθεση των επιστημών και της vegan κοινότητας.

Επίσης, το πρώιμο εμβόλιο κατά της ευλογιάς περιελάβανε λέμφο, που ελήφθη από φουσκάλες μόσχων.

Αυτοί οι αντιρρησίες εμβολίων πατούσαν πάνω σε συγκεκριμένα επιχειρήματα, σύμφωνα με τη Sylvia Valentine, η οποία αυτή τη στιγμή γράφει τη διδακτορική της διατριβή για το θέμα στο Πανεπιστήμιο του Dundee. «Ορισμένες από τις μη κομφορμιστικές θεωρίες όριζαν ότι το ανθρώπινο σώμα δεν πρέπει να μολυνθεί με ζωικό υλικό», εξηγεί η Valentine.

Ο ιστός χοίρου έχει επίσης οδηγήσει ορισμένους μουσουλμάνους να ανησυχούν για το εάν ορισμένα εμβόλια είναι halal. Αυτός ο λόγος είναι που μείωσε τους ρυθμούς εμβολιαστικής κάλυψης στην Ινδονησία το 2018.

Ωστόσο, πρόσφατα, μουσουλμάνοι κληρικοί στην Ινδονησία δήλωσαν ότι τα εμβόλια Covid-19 είναι επιτρεπτά και οι κατασκευαστές εμβολίων Covid-19 δήλωσαν ότι αυτά τα εμβόλια δεν περιέχουν προϊόντα χοιρινού κρέατος.

Θρησκεία και εμβόλια

Κάποιοι άλλοι συνδέουν τις παράνομες αμβλώσεις με τις δοκιμές των εμβολίων, ωστόσο το Βατικανό έχει κηρύξει τα εμβόλια κατά του κορωνοϊού είναι «ηθικά αποδεκτά».

Αν και σίγουρα υπάρχει διαφωνία μεταξύ αιρέσεων και μεμονωμένων ατόμων, ιδιαίτερα όπου η θρησκεία είναι εξαιρετικά αποκεντρωμένη –όπως μεταξύ των ευαγγελικών χριστιανών των ΗΠΑ– ωστόσο δεν υπάρχουν καθιερωμένες θρησκείες που να απαγορεύουν τον εμβολιασμό.

Στην πραγματικότητα, καθ’ όλη την ανθρώπινη ιστορία, οι θρησκευτικοί ηγέτες έπαιζαν σημαντικό ρόλο στην ενθάρρυνση και την εφαρμογή του εμβολιασμού. Άλλωστε, είναι προς το συμφέρον τους να προστατεύουν την υγεία των πιστών τους.

Μαζί με τους πνευματικούς αντιρρησίες, ο εργατικός ακτιβισμός έχει συνδεθεί με την αντίθεση εμβολίων. Κατά τη διάρκεια της βικτωριανής εποχής, ορισμένοι Άγγλοι εργοδότες επέβαλαν το εμβόλιο κατά της ευλογιάς, γεγονός που έφερε ορισμένες έξτρα αντιρρήσεις ανάμεσα στην εργατική τάξη. Τα εργατικά συνδικάτα υπήρξαν σημαντικές πηγές οργανωμένης αντιπολίτευσης.

Η μειοψηφία των αρνητών

Το 1907, στην Αγγλία μόλις το ¼ των πολιτών αρνούνταν τον εμβολιασμό. Και μπορεί στη σύγχρονη εποχή να αποτελούν μειοψηφία οι αντιεμβολιαστές, ωστόσο αυτό δεν συνέβαινε πριν μερικούς αιώνες. Για παράδειγμα, «το βικτοριανό κίνημα κατά του εμβολιασμού ήταν αρκετά μεγάλο», πιστεύει η Nadja Durbach, ιστορικός του σώματος στο Πανεπιστήμιο της Γιούτα. «Ήταν επίσης πιο mainstream από ότι το σύγχρονο αντιεμβολιαστικό κίνημα.

Από την μία υπήρχαν περισσότερα αναπάντητα ερωτήματα από την πλευρά της επιστήμης και από την άλλη η έλλειψη υγιεινής, θα μπορούσαν εύκολα να οδηγήσουν σε μόλυνση».

Υποχρεωτικότητα Vs Εκπαίδευση και πειθώ

Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά της ευλογιάς έληξε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 1947, εν μέσω μιας ευρύτερης τάσης προς τον προαιρετικό εμβολιασμό (για παράδειγμα κατά της διφθερίτιδας) με έμφαση στην εκπαίδευση και την πειθώ. Ωστόσο, όπως βλέπουμε τώρα με την Covid-19, όπως και πριν με την ευλογιά, ο υποχρεωτικός εμβολιασμός μειώνει τα ποσοστά των κρουσμάτων.

Για παράδειγμα, όταν η Γαλλία επέβαλλε τον εμβολιασμό, κατά δυνητικά θανατηφόρων ασθενειών, για όσους γεννήθηκαν μετά το 2018, ο αριθμός των πλήρως εμβολιασμένων παιδιών αυξήθηκε σημαντικά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια.

Όταν οι συνθήκες το απαιτούν και η διαδικασία περάσει από όλα τα πρωτόκολλά του WHO, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι υποχρεωτικοί εμβολιασμοί μπορούν να σώσουν ζωές. Μια μελέτη διαπίστωσε ότι οι ασθενείς είχαν σημαντικά λιγότερες πιθανότητες να πεθάνουν (με ποσοστά θνησιμότητας περίπου 13,6% έναντι 22,4%) σε νοσοκομεία όπου οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας είχαν υψηλότερα ποσοστά εμβολιασμού κατά της γρίπης σε σύγκριση με εκείνους με χαμηλά ποσοστά, αν και οι ασθενείς ήταν εξίσου πιθανόν να έχουν μολυνθεί από τον ιό.

Μια άλλη ευρωπαϊκή μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι σε χώρες όπου υφίσταται ο υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά της ιλαράς, η ασθένεια από την νόσο ήταν 86% χαμηλότερη από ό,τι σε χώρες που το εμβόλιο δεν ήταν υποχρεωτικό.

Από την άλλη η επιβολή της υποχρεωτικότητας μπορεί να οδηγήσει σε αντίθετα αποτελέσματα, τα οποία μπορεί να φτάσουν στην υπερ-μετάδοση. Ορισμένοι επιστήμονες έχουν εκφράσει τις ανησυχίες τους για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό. Θεωρούν ότι οι πρακτικές επιβολής ενδέχεται να μειώσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών στην επιστήμη, μακροπρόθεσμα.

Η υποχρεωτικότητα έχει οδηγήσει σε βίαιες αναταραχές στη Βραζιλία και πιθανότατα έχει συμβάλει και σε αρκετά κινήματα αντιεμβολιαστών σε όλη την Ευρώπη.

Τα παραθυράκια της υποχρεωτικότητας

Πολλοί καρπώνονται την «ευκαιρία» να ξεφύγουν από έναν υποχρεωτικό εμβολιασμό, χρησιμοποιώντας τα παραθυράκια του συστήματος. Συνήθως υπάρχουν κάποιες εξαιρέσεις σε κάθε εμβολιασμό, αυτές μπορεί να είναι για άλλους ιατρικούς λόγους, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να είναι για θρησκευτικούς λόγους. Σε αυτές τις περιπτώσεις η επιβολή μπορεί να είναι σχεδόν ανύπαρκτη.

Ο καταναγκαστικός εμβολιασμός – ο οποίος περιλαμβάνει την επιβολή υποχρεωτικού εμβολιασμού μέσω σωματικής βίας ή εκφοβισμού – είναι διαφορετικός. Και παρά τα ευεργετικά αποτελέσματα της αύξησης της πρόσληψης του εμβολίου, συμφωνούμε ότι αυτή η στρατηγική πρέπει να αποφεύγεται.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Yaqiu Wang, Κινέζο ερευνητή για το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, καταναγκαστικές τακτικές, συμπεριλαμβανομένης της παρενόχλησης και της κατασκοπείας, αναφέρονται σε ορισμένες περιοχές της Κίνας. «Αυτό δεν είναι απαραίτητα μια επίσημη εθνική πολιτική», εξηγεί ο Wang. Ωστόσο, η κεντρική κυβέρνηση εκδίδει σκληρές ποσοστώσεις εμβολιασμού για τις τοπικές κυβερνήσεις, όπως οι οδηγίες του Σεπτεμβρίου 2021 για τον εμβολιασμό τουλάχιστον του 90% των παιδιών στην Κίνα. «Αυτό το είδος της ποσόστωσης/διατάγματος της κεντρικής κυβέρνησης αυξάνει το ποσοστό εμβολιασμού, αλλά μερικές φορές οδηγεί σε εξαναγκαστικούς εμβολιασμούς σε τοπικό επίπεδο», τονίζει ο Wang.

Ακόμη και με την απουσία σωματικής βίας, ορισμένες ποινές για τη συμμόρφωση στην υποχρεωτικότητα μπορεί να είναι αντισυνταγματικές.

Η υποχρεωτικότητα με φειδώ

Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός είναι κάτι που «που πρέπει να χρησιμοποιείται με φειδώ», με το ελάχιστο δυνατό επίπεδο επιβολής, σύμφωνα με τον Hampton. Οι προϋποθέσεις για τη χρήση του θα πρέπει να περιλαμβάνουν «την παρουσία μιας απειλητικής για τη ζωή ασθένειας, ιδιαίτερα μιας εξαιρετικά μεταδοτικής απειλητικής για τη ζωή ασθένειας, και μιας [ασφαλούς και] αποτελεσματικής παρέμβασης για τη μείωση της μετάδοσης αυτής της ασθένειας. Αυτός είναι συνήθως ένας πολύ καλός συνδυασμός», τονίζει ο Hampton.

«Τα καλά νέα είναι ότι τα διαθέσιμα εμβόλια για την Covid-19 είναι πραγματικά ασφαλή», προσθέτει.

Τελικά, ο Hampton παραμένει αισιόδοξος ότι οι υποχρεωτικοί εμβολιασμοί θα συνεχίσουν να είναι ένα χρήσιμο μέσο για την προστασία των πληθυσμών παρά τις αντιρρησίες των μειονοτήτων».

«Με προσεκτική και συνετή χρήση, το όφελος από τη χρήση αυτών των εντολών θα υπερβεί τις τυχόν βλάβες», υποστηρίζει ο Hampton.

Το αν αυτό είναι αρκετό για να πείσει τους σκεπτικιστές, ο χρόνος θα το δείξει.