Κύματα καύσωνα έχουν συμβεί στο παρελθόν, αλλά η κλιματική αλλαγή κάνει τους καύσωνες μεγαλύτερους, πιο ακραίους και συχνότερους.
Υπό το φως των πρόσφατων κυμάτων καύσωνα, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο άρχισαν να ακυρώνουν εκδηλώσεις και να θέτουν νέες πολιτικές για να κρατούν τους ανθρώπους ασφαλείς. Οι συναυλίες και οι μεγάλες δημόσιες συγκεντρώσεις ματαιώθηκαν στο Μπορντό της Γαλλίας. Σχολικές περιφέρειες σε όλες τις ΗΠΑ έχουν ακυρώσει τα σχολεία ή έχουν μειώσει τα μαθήματα, για να αποφύγουν τις ζεστές ώρες. Το 2019, ο καύσωνας στην Ινδία έγινε ένας από τους μεγαλύτερους που έχουν καταγραφεί ποτέ και σκότωσε εκατοντάδες ανθρώπους.
Ισπανία και Γερμανία παλεύουν ήδη με τις πυρκαγιές εν μέσω ασυνήθιστου καύσωνα
Οι επιπτώσεις του επιδεινώθηκαν από την έλλειψη νερού, που οδήγησε σε ταραχές, βία και μεγάλες μεταναστεύσεις από τις αγροτικές περιοχές. Στην Ισπανία την ίδια χρονιά, ο καύσωνας πυροδότησε τις χειρότερες πυρκαγιές των τελευταίων 20 ετών, αναγκάζοντας τις εκκενώσεις και προσελκύοντας στρατιωτικό προσωπικό έκτακτης ανάγκης.
You will find more infographics at Statista
Από τα πιο ακραία καιρικά φαινόμενα έως την άνοδο των θαλασσών, το κλίμα αλλάζει με τρόπους που ενέχουν αυξανόμενους κινδύνους για τους ανθρώπους και τα οικοσυστήματα. Είναι πιο αναγκαίο απο ποτέ ο πληθυσμός να κατανοήσει καλύτερα, να προετοιμαστεί και να περιορίσει τη μελλοντική κλιματική αλλαγή - ή μήπως είναι ήδη αργά;
Τα κύματα καύσωνα είναι περίοδοι ασυνήθιστα ζεστού καιρού, που συνήθως διαρκούν 2 ή περισσότερες ημέρες για μια συγκεκριμένη περιοχή. Πλέον όμως οι καύσωνες αυξάνονται. Το γνωρίζουμε αυτό παρατηρώντας πόσο συχνά σημειώνονται νέα καθημερινά ρεκόρ υψηλών και χαμηλών θερμοκρασιών. Οι ημερήσιες θερμοκρασίες μετρώνται σε εκατοντάδες μετεωρολογικούς σταθμούς σε όλο τον κόσμο.
Καύσωνες υπήρχαν πάντα. "Σίγουρα ακόμα και σε προηγούμενες δεκαετίες βλέπαμε ειδήσεις και μεγάλους τίτλους στις εφημερίδες που είχαν σχέση με παρατεταμένες περιόδους ζέστης με πολλές επιπτώσεις είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό" λέει ο Φιλώτας Πάσχος, Μετεωρολόγος/ Business Development Manager Weathernews Inc.
"Στην Ελλάδα, όπως και σε χώρες με παρόμοια κλιματικά χαρακτηριστικά, η παρουσία καυσώνων τους καλοκαιρινούς μήνες δεν είναι ασυνήθιστη. Με την επίδραση της κλιματικής αλλαγής όμως, οι καύσωνες θα έρχονται νωρίτερα, θα είναι πιο έντονοι και θα κρατάνε περισσότερο, κάτι που συνεπάγεται υψηλή θερμική καταπόνηση του ανθρώπινου οργανισμού με ελάχιστες ευκαιρίες θερμικής ανακούφισης. Αν λάβουμε υπόψη μας τις ήδη κακές συνθήκες διαβίωσης ιδιαίτερα στα μεγάλα αστικά κέντρα με την υποβαθμισμένη ποιότητα αέρα και την παρουσία της Αστικής Θερμικής Νησίδας, αντιλαμβανόμαστε ότι το πρόβλημα που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε είναι επιτακτικό", αναφέρει η Δάφνη Παρλιάρη, Ερευνήτρια, Υποψήφια Διδακτόρισσα του Τμήματος Φυσικής ΑΠΘ.
"Να μην ξεχνάμε ότι και στην Ελλάδα είχαμε τον μεγάλο καύσωνα του 1987 με εκατοντάδες νεκρούς λόγω ζέστης, ιδιαίτερα στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη. Ένας καύσωνας που έμεινε στη μνήμη όχι μόνο για την ένταση του αλλά περισσότερο για τη διάρκεια του (περίπου 8 μέρες).
Οι επιπτώσεις πάντως που έχουμε από καύσωνες – ή από παρατεταμένες περιόδους ζέστης – εξαρτώνται σε πρώτο βαθμό από το πόσο καλά είμαστε προετοιμασμένοι σαν κοινωνία.
Εννοείται ότι από το 1987 και έπειτα η χώρα μας έχει βιώσει μια πληθώρα τέτοιων επεισοδίων αλλά πλέον φαίνεται ότι είναι πολύ πιο ανθεκτική.
Οι επιπτώσεις πάντως που έχουμε από καύσωνες – ή από παρατεταμένες περιόδους ζέστης – εξαρτώνται σε πρώτο βαθμό από το πόσο καλά είμαστε προετοιμασμένοι σαν κοινωνία. Για παράδειγμα, το 1987 πολύ λίγα σπίτια είχαν σύστημα ψύξης με συνέπεια την έντονη κόπωση και αφυδάτωση του ανθρώπινου οργανισμού, δυστυχώς με πολλές απώλειες που συσχετίστηκαν με το συγκεκριμένο επεισόδιο. Μια παρόμοια κατάσταση παρατηρήθηκε το 2003 σε χώρες της δυτικής Ευρώπης, πράγμα πρωτόγνωρο για αυτές τις περιοχές. Οι θάνατοι ξεπέρασαν τους 30.000, με σχεδόν 15.000 μόνο στην Γαλλία!" τονίζει ο κ.Πάσχος.
Οι επιστήμονες μελετούν την απόδοση ακραίων γεγονότων για να καταλάβουν εάν η θέρμανση του κλίματος έχει κάνει ένα ακραίο γεγονός όπως ένα κύμα καύσωνα πιο σοβαρό ή πιο πιθανό να συμβεί.
Σύμφωνα με την αναφορά της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), οι μελλοντικές τάσεις προβλέπουν άνοδο της παγκόσμιας θερμοκρασίας μέχρι και 4.4 °C ως το 2100. Ιδιαίτερα για τη Μεσόγειο που είναι εξαιρετικά ευάλωτη στις υψηλές θερμοκρασίες, η κατάσταση αναμένεται να είναι ακόμα δυσκολότερη.
"Και για την Ελλάδα όμως τα πράγματα δεν είναι ευοίωνα. Με το χειρότερο σενάριο εκπομπών RCP8.5, μέχρι το 2030 αναμένονται στην Αθήνα περισσότεροι από 400 θάνατοι ετησίως που αποδίδονται στις πολύ υψηλές θερμοκρασίες. Επιστημονικές μελέτες δείχνουν αύξηση της καρδιαγγειακής και αναπνευστικής θνησιμότητας των ηλικιωμένων της Αθήνας κατά 20% με 35% πάνω από το τοπικό όριο θερμοκρασίας, αντίστοιχα ενώ η Θεσσαλονίκη εμφανίζει μεγαλύτερο ρίσκο αναπνευστικής και καρδιαγγειακής θνησιμότητας σε θερμοκρασίας κοντά στους 38°C, με τους θανάτους που αποδίδονται στην υψηλή θερμοκρασία να είναι περισσότεροι από εκείνους που αποδίδονται στις χαμηλές θερμοκρασίες για το διάστημα 2006-2016" αναφέρει η κυρία Παρλιάρη.
Κύματα καύσωνα στις Ηνωμένες Πολιτείες ανά δεκαετία, 1961–2019
Αυτό το σχήμα δείχνει αλλαγές στον αριθμό των κυμάτων καύσωνα ανά έτος (συχνότητα). η μέση διάρκεια των κυμάτων καύσωνα σε ημέρες (διάρκεια). τον αριθμό των ημερών μεταξύ του πρώτου και του τελευταίου κύματος καύσωνα του έτους (διάρκεια εποχής) και πόσο ζεστά ήταν τα κύματα καύσωνα. Αυτά τα δεδομένα αναλύθηκαν από το 1961 έως το 2019.
Χρησιμοποιούν μοντέλα υπολογιστών για την προσομοίωση καιρικών συνθηκών με ή χωρίς την υπερθέρμανση του πλανήτη και άλλους παράγοντες. Συγκρίνοντας διαφορετικά σενάρια, οι επιστήμονες μπορούν να πουν με βεβαιότητα ότι η υπερθέρμανση του πλανήτη επιδεινώνει τα κύματα καύσωνα.
Η επιδείνωση των κυμάτων καύσωνα είναι πιθανό να αυξήσει τον αριθμό των ασθενειών και των θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη. Μέχρι το τέλος του αιώνα, οι Ηνωμένες Πολιτείες αναμένεται να δουν χιλιάδες επιπλέον θανάτους που σχετίζονται με τη ζέστη κάθε χρόνο λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Τα κύματα καύσωνα μπορεί να είναι πιο ακραία στις πόλεις λόγω του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας
Τα κύματα καύσωνα μπορεί να είναι πιο ακραία στις πόλεις λόγω του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας, επομένως η αύξηση των αστικών πληθυσμών θα μπορούσε να συμβάλει στον αριθμό των ανθρώπων που επηρεάζονται.
"Λόγω κλιματικής αλλαγής ήδη βιώνουμε περισσότερα και εντονότερα κύματα ζέστης σε επίπεδα καύσωνα, και σε ολοένα και μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη. Την μεγαλύτερη πίεση την λαμβάνουν βέβαια οι αστικές περιοχές όπου παρατηρείται ολοένα και εντονότερα θερμική αστική νησίδα" αναφέρει ο κ. Πάσχος.
"Η αστική νησίδα είναι ένα ατμοσφαιρικό φαινόμενο που σχετίζεται με τη διαφορά θερμοκρασίας του αστικού κέντρου με τα περίχωρα. Παρατηρείται σε κάθε αστική περιοχή και γίνεται όλο και πιο έντονο επηρεάζοντας σημαντικά το μικροκλίμα τους.
Με λίγα λόγια, στις αστικές περιοχές όπου υπάρχει πυκνή δόμηση και μεγάλη συσσώρευση δομικών υλικών, ιδιαίτερα τις βραδινές ώρες οι θερμοκρασίες παραμένουν σε υψηλά επίπεδα, έχοντας μεγάλη διαφορά από τις περιοχές των προαστίων. Αυτό συντελεί στην αύξηση του θερμικού στρες και σε συνδυασμό με την υγρασία, της δυσφορίας".
Οι οικονομικές επιπτώσεις
Πολλοί τομείς του οικονομικού τομέα παρουσιάζουν μειωμένη παραγωγικότητα των εργαζομένων κατά τη διάρκεια των καύσωνα, ιδίως η γεωργία και οι κατασκευές. Σε παγκόσμιο επίπεδο, το 2% των συνολικών ωρών εργασίας προβλέπεται να χάνεται κάθε χρόνο, είτε επειδή κάνει πολλή ζέστη για να εργαστούν είτε επειδή οι εργαζόμενοι εργάζονται με πιο αργό ρυθμό.
Ο αγροτικός τομέας, από τον οποίον περίπου 940 εκατομμύρια άνθρωποι κερδίζουν τα προς το ζην, πρόκειται να πληγεί περισσότερο από τις υψηλότερες θερμοκρασίες, ωθώντας τους εργάτες, τις καλλιέργειες και τα ζώα να ξεπεράσουν τις φυσιολογικές τους αντοχές και ανοχές στη ζέστη και την ξηρασία. Αυτό σημαίνει πρακτικά, υψηλότερες τιμές για τους καταναλωτές και αρνητικές επιπτώσεις στα μέσα διαβίωσης.
Tomas Anunziata/Pexels
Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του καύσωνα του 2012 στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι αποδόσεις του καλαμποκιού μειώθηκαν κατά 13%, με αποτέλεσμα την απότομη αύξηση των παγκόσμιων τιμών του καλαμποκιού επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες προμηθεύουν το 40% της παγκόσμιας παραγωγής.
Βραχυπρόθεσμα, τέτοια καιρικά φαινόμενα που οδηγούν σε αστάθεια των τιμών των τροφίμων θέτουν τις χώρες χαμηλού εισοδήματος και εκείνες με υψηλούς δείκτες εξάρτησης από τις εισαγωγές καλλιεργειών, σε κίνδυνο επισιτιστικής ανασφάλειας.
Πώς επηρεάζει το σώμα μας
Ενώ υπήρξαν καύσωνες στο παρελθόν, οι επιστήμονες λένε ότι αν δεν περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη, τα τρέχοντα ρεκόρ καύσωνα θα γίνουν κανόνας του καλοκαιριού.
«Οι καύσωνες δεν είναι ένα νέο φαινόμενο, αλλά τα δακτυλικά αποτυπώματα της κλιματικής αλλαγής βρίσκονται σε όλα αυτά τα νέα ρεκόρ θερμότητας», είπε στο Fortune ο Scott Duncan, μετεωρολόγος με έδρα τη Σκωτία.
Οι επιστήμονες προσπαθούν εδώ και χρόνια να διερευνήσουν τους τρόπους με τους οποίους η ζωή σε έναν πιο ζεστό κόσμο μπορεί να καταστρέψει το σώμα μας.
«Δεν ξέρουμε ποιες είναι οι μακροπρόθεσμες συνέπειες του να σηκώνεσαι κάθε μέρα, να δουλεύεις για τρεις ώρες σε σχεδόν θανατηφόρο ζέστη, να ιδρώνεις σαν τρελός και μετά να επιστρέφεις σπίτι», ανέφερε πρόσφατα κλιματικός επιστήμονας στο Πανεπιστήμιο Purdue στους New York Times.
Η υπερβολική ζέστη έχει συσχετιστεί με καρδιαγγειακή και νεφρική ανεπάρκεια, υψηλή αρτηριακή πίεση, άσθμα και σκλήρυνση κατά πλάκας. Έχει βρεθεί ότι βλάπτει τα όργανα και τα κύτταρα μας και το DNA μας. Η υπερβολική ζέστη βλάπτει επίσης τις κινητικές μας λειτουργίες, διαταράσσει τον ύπνο και συνδέεται με μεγαλύτερο έγκλημα, άγχος, κατάθλιψη και αυτοκτονία.
Kindel Media/Pexels
Πολλά προβλήματα υγείας και θάνατοι που σχετίζονται με τα κύματα καύσωνα μπορούν να προληφθούν. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν τα προειδοποιητικά σημάδια ασθένειας που σχετίζονται με τη ζέστη, να πίνουν περισσότερο νερό όταν είναι ζεστό έξω και να παραμείνουν δροσεροί με ελαφριά ρούχα, ντους και κλιματισμό, εάν είναι διαθέσιμο.
Οι δήμοι και οι κοινότητες θα μπορούσαν επίσης να λάβουν μέτρα για τη μείωση των επιπτώσεων των κυμάτων καύσωνα και την προστασία των ευάλωτων πληθυσμών. Για παράδειγμα, οι δήμοι μπορούν να προειδοποιούν το κοινό με μήνυμα όταν έρχεται κύμα καύσωνα και φυσικά, να βελτιώσουν τις υποδομές για να αποφύγουν διακοπές ρεύματος και να εξασφαλίσουν πρόσβαση στο νερό.
Το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας μπορεί να μειωθεί χρησιμοποιώντας δροσερά πεζοδρόμια, αυξάνοντας την κάλυψη δέντρων και βλάστησης και κάνοντας αλλαγές στις στέγες των κτιρίων ώστε να μην απορροφούν θερμότητα. Τα άτομα μπορούν επίσης να συνεισφέρουν, για παράδειγμα, κάνοντας τα σπίτια τους πιο ενεργειακά αποδοτικά, ώστε να απαιτείται λιγότερη ενέργεια για θέρμανση και ψύξη.
Μακροπρόθεσμα, υπάρχουν βήματα που μπορούμε να λάβουμε για τη μείωση της υπερθέρμανσης του πλανήτη και των επιπτώσεών της στην κοινωνία - συμπεριλαμβανομένης της έντασης των κυμάτων καύσωνα - που ξεκινούν με τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.
Τι περιμένουμε στην Ελλάδα
"Τις τελευταίες μέρες περιοχές της δυτικής και κεντρικής Ευρώπης είδαν τα ρεκόρ θερμοκρασιών να σπάνε το ένα μετά το άλλο, και ας σκεφτούμε ότι ακόμα είναι Ιούνιος. Τουλάχιστον η χώρα μας αν και θα επηρεαστεί από αυτό το κύμα καύσωνα, φαίνεται να είναι αρκετά πιο εξασθενημένο σε σχέση με αυτά που είδαμε στους γείτονες μας. Παρόλα αυτά και πάλι οι θερμοκρασίες θα θυμίζουν προχωρημένο καλοκαίρι με τον υδράργυρο να ξεπερνάει του 40 βαθμούς στις ηπειρωτικές περιοχές, που βρίσκονται μακριά από την επιρροή της θάλασσας" αναφέρει ο κ. Πάσχος.
"Και πάλι δεν πρέπει να υποτιμήσουμε αυτό το κύμα ζέστης, και θα πρέπει όλοι να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα όπως ορίζονται από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας".
*Το έργο LIFE ASTI «Εφαρμογή συστήματος πρόγνωσης της ΑΘΝ με σκοπό την ανάπτυξη στρατηγικών αστικής προσαρμογής» στοχεύει στη συστηματική καταγραφή του φαινομένου της ΑΘΝ και στη δημιουργία πολιτικών προσαρμογής, και συντονίζεται από το το Εργαστήριο Φυσικής της Ατμόσφαιρας του ΑΠΘ (https://app.lifeasti.eu/). Τη σκυτάλη του παίρνει το LIFE SIRIUS που θα προσανατολιστεί στη βελτίωση της διακυβέρνησης και της καλύτερης λήψης αποφάσεων στον σχεδιασμό και τη διαχείριση της ποιότητας του αέρα στις πόλεις.
