Αν ο Ντιέγκο Μαραντόνα είναι ο «θεός του ποδοσφαίρου», τότε ο συμπατριώτης του γιατρός και αμετανόητος επαναστάτης, Ερνέστο Γκεβάρα, είναι ο «θεός της επανάστασης». Δεν το λέμε εμείς, αλλά η διαρκής σύνδεση του με σχεδόν κάθε επαναστατική πράξη τα τελευταία 55 χρόνια. Ο «Τσε» όπως τον φωνάζουν όλοι, λατρεύτηκε και μισήθηκε, όπως συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους που ξεπέρασαν τα όρια της ανθρώπινης υπόστασης.

Για περισσότερο από μισό αιώνα, είναι το σύμβολο και το σημείο αναφοράς των επαναστατικών αγώνων ανά την υφήλιο. Όσοι τον λατρεύουν και μιλούν με θαυμασμό γι’ αυτόν, θεωρούν πως δεν συμβιβάστηκε, δεν διαβρώθηκε, τα έβαλε με όλους και με όλα και έδωσε τη ζωή του για κάτι που πίστευε. Πόσοι μπορούν να μπουν σε μια λίστα μαζί του;

Ίσως κάποιοι αντιδράσουν που το όνομα του «Τσε» Γκεβάρα βρίσκεται σε αυτή τη λίστα. Αλλά η συμπερίληψή του δεν αποτελεί ταυτόχρονα και πολιτική άποψη. Μπορεί να έχω προσωπική άποψη για αυτόν, αλλά δεν θα τη συμπεριλάβω στην ιστορία που θέλω να πω, ούτε στο αν ανήκει ή όχι ο «Τσε» σε αυτή τη λίστα βάσει των πολιτικών του πεποιθήσεων.

Θα ακολουθήσω τα γεγονότα. Ο «Τσε» λατρεύτηκε και λατρεύεται παγκοσμίως. Αν όχι σαν θεός, οπωσδήποτε σαν «άγιος», ο άγιος της επανάστασης για πολλούς, το πρόσωπό της, το σύμβολό της, το εικόνισμα της. Με χριστιανικούς όρους λοιπόν, ο «Τσε» είναι για εκατομμύρια κόσμο, το σύμβολο της επανάστασης και ο θεός της επαναστατικότητας. Και αυτό φαίνεται κάθε φορά που γίνεται μια εξέγερση σε οποιοδήποτε σημείο του πλανήτη.

Ποια ήταν η αρχή

Την αρχή τού γιατί ο «Τσε» λατρεύτηκε σαν άγιος ή σαν θεός, θα μπορούσε ο καθένας να την τοποθετήσει όπου θέλει, ιδεολογικά ή συναισθηματικά. Αλλά είπαμε εδώ θα μιλήσουν τα γεγονότα. Αυτή λοιπόν έγινε τον Μάρτιο του 1960. Με μια φωτογραφία. Ο «Τσε» βρισκόταν σε μια κηδεία ανθρώπων που έχασαν τη ζωή τους από μια έκρηξη στο λιμάνι της Αβάνας. Κοιτούσε το κενό και ο φωτογράφος Αλμπέρτο Κόρντα, έβγαλε μια φωτογραφία που έμελλε να μείνει στην ιστορία. Και έμεινε με το όνομα Guerrillero Heroico, δηλαδή Ηρωικός Αντάρτης.

@commons.wikimedia.org

Η φωτογραφία του Κόρντα δεν δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα όπως θα ήταν το φυσιολογικό, την επόμενη μέρα. Αλλά μετατράπηκε στην εικόνα που όλοι ξέρουμε ως σύμβολο μετά τον θάνατό του «Τσε», το 1967. Ο Κόρντα προσπάθησε κάποιες φορές, μέσω μηνύσεων ή άλλων ενεργειών, να πάρει κάποια δικαιώματα για τη χρήση της. Σκόνταψε αρχικά στον Φιντέλ, που δεν αναγνώρισε τη Σύμβαση της Βέρνης για την προστασία λογοτεχνικών και καλλιτεχνικών έργων του 1886.

Αλλά ο πραγματικός λόγος δεν ήταν αυτός στην πράξη. Στην πράξη η εικόνα αυτή είχε μετατραπεί ήδη σε σύμβολο κάθε επαναστάτη. Οι γενιές που ακολούθησαν θεώρησαν πως δεν ανήκει σε κανέναν άνθρωπο, αλλά στις αξίες οποιασδήποτε μορφής αντίστασης, οποιουδήποτε ανθρώπου ο οποίος επαναστατούσε και χρησιμοποιούσε τον «Τσε» σαν σύμβολο αυτή της επανάστασής του.

Η εικόνα αυτή του «Τσε» λοιπόν, ήταν η αρχή για να λατρευτεί όχι μόνο σαν άνθρωπος που έζησε με τον τρόπο που έζησε, αλλά σαν ιδέα. Και ένας άνθρωπος που μετατρέπεται σε ιδέα παύει να είναι άνθρωπος και αποκτά κάτι το θείο, κάτι που τον μετατρέπει σε αθάνατο. Για όσους λοιπόν τον λάτρεψαν, και δεν ήταν λίγοι, ο «Τσε» εκπροσωπούσε κάτι μεγαλύτερο από την ανθρώπινη υπόστασή του.

Η διαρκής επανάσταση

Ο Γκεβάρα πριν εμπλακεί στην κουβανική επανάσταση και αφού είχε κάνει τον γύρο της Λατινικής Αμερικής με τη μοτοσικλέτα, εξελίσσοντας στο μυαλό του την ιδέα της Μπολιβαριανής Επανάστασης που ήθελε ενωμένα τα κράτη της περιοχής λόγω κοινών εθίμων και γλώσσας, είχε εμπλακεί στον επαναστατικό αγώνα στη Γουατεμάλα και αργότερα βρέθηκε εξόριστος στο Μεξικό.

Μετά τη νίκη στην Κούβα, έγινε υπουργός και ταξίδεψε σε πολλά μέρη για να διαπιστώσει που και κατά πόσο η επανάσταση είναι ζωντανή. Από την επίσκεψη του στη Σοβιετική Ένωση και άλλες χώρες, έβγαλε τα δικά του συμπεράσματα και μέσα από έναν λόγο που έβγαλε στην Αλγερία το 1965, άσκησε δριμεία κριτική στην πολιτική της Σοβιετικής Ένωσης και του μοντέλου που ήθελε να ακολουθήσει. Δεν θα πούμε αν είχε δίκιο ή όχι σε αυτά που πίστευε, αλλά το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι παρέμεινε απολύτως πιστός σε αυτά, χωρίς να κάνει συμβιβασμούς που ξεπερνούσαν αυτό που πρέσβευε.

@wikipedia.org

Μετά τον λόγο στην Αλγερία επέστρεψε για λίγο στην Κούβα και μετά εξαφανίστηκε. Για μερικούς μήνες κανένας δεν ήξερε που βρισκόταν. Ο Φιντέλ Κάστρο κάποια στιγμή διάβασε ένα γράμμα του, το αποχαιρετιστήριο γράμμα όπως το ονόμασε, που έλεγε ότι θα πήγαινε να βοηθήσει την επανάσταση αλλού.

Πήγε στο Κογκό για να βοηθήσει την αντίσταση και μετά αρνήθηκε να γυρίσει στην Κούβα, περνώντας 6 μήνες στην πρεσβεία της Κούβας στην Τανζανία και σε ένα κουβανικό καταφύγιο στην Πράγα. Στο μυαλό του, από τότε που έκανε τον γύρο της Λατινικής Αμερικής με τη μοτοσικλέτα, ήταν η επανάσταση εκεί. Και είχε αποφασίσει να την ξεκινήσει από το κέντρο της. Τη Βολιβία. Οι περισσότεροι, ακόμα και ο εξόριστος Περόν, τον προειδοποίησαν ότι κάτι τέτοιο ήταν καθαρή αυτοκτονία. Αλλά εκείνος, είχε πάρει την απόφασή του. Ή θα έκανε επανάσταση στα μέρη που γεννήθηκε ή θα πέθαινε.

@wikipedia.org

Η ιδέα του δεν λειτούργησε. Συνελήφθη και εκτελέστηκε. Αρχικά θα τον έστελναν στον Παναμά για μια πιο ενδελεχή ανάκριση, αλλά ο Ρενέ Μπαριέντος, τότε δικτάτορας της Βολιβίας, διέταξε την εκτέλεση του. Και ίσως ήταν και ο τρόπος που πέθανε, σαν μάρτυρας που προσπαθεί να επαναστατήσει, που δεν σταμάτησε ποτέ μπροστά στο όραμα του για διαρκή επανάσταση, που τον έκανε το σύμβολο που είναι σήμερα. Ο τρόπος που πέθανε, αν μιλήσουμε με χριστιανικούς όρους, αφού ο ίδιος δεν ακολουθούσε καμία θρησκεία, τον αγιοποίησε στα μάτια των μελλοντικών επαναστατών.

Ο θάνατος του «Τσε»

Το όραμα που απέκτησε στην πράξη περιπλανώμενος στη Λατινική Αμερική με μια μοτοσικλέτα, το ίδιο που είχε και ο Σιμόν Μπολιβάρ, θέλησε λοιπόν να το κάνει πράξη ξεκινώντας από τη Βολιβία, μια πάμφτωχη χώρα, που εκείνη την εποχή με την υποστήριξη των ΗΠΑ, ήταν σε καθεστώς δικτατορίας.

Μαζί με 50 αντάρτες στη ζούγκλα του Σάντα Κρουζ, οργάνωσε μια ομάδα που θα τα έβαζε με τον βολιβιανό στρατό, με σκοπό η επανάσταση να εδραιωθεί και να εξαπλωθεί σε όλη τη Νότια Αμερική, την οποία ο «Τσε» έβλεπε σαν μια ενότητα που θα μπορούσε να χαράξει μια άλλη πορεία για την ίδια και για τους κατοίκους της.

Η CIA εξόπλισε τον βολιβιανό στρατό για να αντιμετωπίσει τους αντάρτες, ειδικά όταν ένας πληροφοριοδότης είπε περισσότερο με θαυμασμό και λιγότερο με απέχθεια, ότι «ανάμεσά τους είναι και ο Γκεβάρα!». Το τοπικό Κομμουνιστικό Κόμμα δεν τον βοήθησε καθόλου, αφού η σχέσεις του με τη Μόσχα είχαν χαλάσει. Έτσι στις αρχές Οκτωβρίου του 1967, ο Γκεβάρα συνελήφθη και τραυματισμένος οδηγήθηκε σε ένα παλιό σχολείο σε ένα χωριό που το έλεγαν Λα Χιγουέρα.

Οι άνδρες που τον αιχμαλώτισαν περιέγραψαν τη συμπεριφορά του ως «ήσυχη», ενός άνδρα που δεν φοβόταν, που είχε συμφιλιωθεί με τη μοίρα του, αφού εκείνος την επέλεξε. Μόνο λίγο καπνό ζήτησε και να μιλήσει με τη δασκάλα του χωριού. Αυτή ήταν η 22χρονη Χούλια Κορτέζ, που όπως αφηγήθηκε αργότερα «δεν μπορούσα να τον κοιτάξω στα μάτια. Το βλέμμα του ήταν αφόρητα διαπεραστικό και τόσο ήρεμο».

Ο Μπαριέντος όταν διέταξε την εκτέλεσή του, έδωσε οδηγία να μην πυροβοληθεί στο κεφάλι, για να φανεί ότι σκοτώθηκε στη μάχη, αλλά και να είναι διακριτό ότι ο νεκρός είναι ο Γκεβάρα. Ο συμβολισμός του συγκεκριμένου ανθρώπου είχε ήδη αρχίσει να υφίσταται.

@wikipedia.org

Ο Μάριο Τεράν έδωσε μάχη για να είναι δήμιος του. Πριν τον σκοτώσει τον ρώτησε αν περνούσε από το μυαλό του η αθανασία. Εκείνος απάντησε κάτι που έμελλε να μετατραπεί στη μετά θάνατον ταυτότητα του. «Όχι, σκέφτομαι την αθανασία της επανάστασης». Στα λόγια αυτά ο λοχίας σάστισε και ο Γκεβάρα φώναξε «πυροβόλησε, δειλέ! Θα σκοτώσεις μόνο έναν άνθρωπο!». Ίσως δεν ήξερε ότι με το θάνατο ενός ανθρώπου θα γεννιόταν ένα σύμβολο.

Τα λείψανα του έφτασαν στην Κούβα με 30 χρόνια καθυστέρηση. Είχε ήδη χτιστεί ένα μεγαλοπρεπές μαυσωλείο για να τα στεγάσει, με το άγαλμά τού ύψους 7 μέτρων να κοιτάει προς τη Λατινική Αμερική. Ένα οικοδόμημα που συμβολίζει τη σημασία που είχε ο Ερνέστο Γκεβάρα για τον κόσμο που τον λάτρεψε σαν σύμβολο, σαν άγιο, σαν θεό.

@wikipedia.org

Επίλογος

Ο «Τσε» με λίγα λόγια λατρεύτηκε σαν κάτι που ξεπερνούσε τα όρια του θρύλου, σαν κάτι πάνω από το ανθρώπινο. Και μισήθηκε περίπου το ίδιο, σαν κάτι το ενοχλητικό ακόμα και μετά τον θάνατό του. Ωστόσο, αυτό που σκέφτεται κάποιος όταν βλέπει το πρόσωπο του σε πανό, πλακάτ, γκράφιτι, μπλούζες και σημαίες, είναι η εξέγερση, η διαρκής πάλη ενάντια στην εξουσία. Δεν είναι λίγοι εκείνοι που διαφωνούσαν μαζί του για τις ιδέες του, αλλά παραδέχονταν την ακλόνητη ακεραιότητά του αλλά και την αυτοθυσία που επιστεγάστηκε με τη στάση του στον θάνατό του.

Ο Μισέλ Φουκώ είχε πει κάποτε τη φράση «Όπου υπάρχει εξουσία, υπάρχει αντίσταση». Αυτή τη φράση, αν και μάλλον ήταν μεταγενέστερη, βάλθηκε να αναλάβει να προσωποποιήσει ο Αργεντινός επαναστάτης Γκεβάρα. Όπου έβρισκε υπερβολική εξουσία αντιστεκόταν, όπου θεωρούσε ο ίδιος ότι μπορεί να αντιτάξει την ιδεολογία του, όποια και αν ήταν αυτή, είτε διαφωνούμε δηλαδή, είτε συμφωνούμε, το έκανε. Γι’ αυτό και λατρεύτηκε με τον τρόπο που λατρεύτηκε.

@wikipedia.org

Όπως είπε ο ίδιος «ρισκάροντας να φανώ γελοίος, επιτρέψτε μου να πω ότι ο αληθινός επαναστάτης οδηγείται από ένα μεγάλο αίσθημα αγάπης. Είναι αδύνατο να σκεφτώ κάποιον πραγματικό επαναστάτη χωρίς αυτό το ιδανικό». Ο Γκεβάρα λοιπόν θεωρούσε ότι η αγάπη είναι αυτή που κινητοποιεί τον άνθρωπο, η αγάπη για τους ανθρώπους που γνώρισε γυρνώντας τη Νότια Αμερική πάνω σε μια μοτοσικλέτα, ή για όλους όσους θεωρούσε ότι χρειάζονταν λύτρωση. Μήπως οι θρησκείες σε αυτό ακριβώς δεν βασίζονται; Στην αγάπη που δίνεις και παίρνεις πίσω πολλαπλασιασμένη; Και ο «Τσε» την εισέπραξε σε λατρεία και με το παραπάνω…