Σίγουρα πρόκειται για το πιο άγνωστο όνομα σε αυτή τη μικρή λίστα των ανθρώπων που λατρεύτηκαν σαν θεοί. Αυτό βέβαια κάνει την ιστορία του ακόμα πιο ενδιαφέρουσα. Αν έχετε επισκεφθεί την πατρίδα του ή αν έχετε συναναστραφεί κάποιον συμπατριώτη του, πιθανόν να τον έχετε ακούσει, αφού πάνω απ’ όλα είναι ο de facto εθνικός ήρωας των Φιλιππίνων.
Ο Χοσέ Ριζάλ τιμάται στις Φιλιππίνες ως εθνικός ήρωας και εθνικός συγγραφέας, αφού με τα γραπτά του ξεσήκωσε τους συμπατριώτες του ενώ βρισκόταν στο εξωτερικό, ώστε να αμφισβητήσουν το αποικιακό καθεστώς των Ισπανών. Υπάρχει όμως και μια μερίδα του πληθυσμού των Φιλιππίνων, η οποία τον λατρεύει είτε σαν θεό, είτε σαν τον δεύτερο υιό του θεού, είτε σαν μετενσάρκωση του Ιησού.
Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια Brittannica, ο αριθμός τους φτάνει τις 300 χιλιάδες, με τουλάχιστον 200 θρησκευτικές ομάδες των λεγόμενων Rizalistas, να υπάρχουν σήμερα στην νησιωτική χώρα της Ασίας. Με τον καιρό φυσικά και αφού δεν έχουν την προβολή που έχουν οι Ρασταφάρι, ο αριθμός μειώνεται, αλλά 127 χρόνια μετά τον θάνατό του, ο Ριζάλ παραμένει για πολλούς μια θεότητα, ή ένας άνθρωπος με θεία καταγωγή.
Στον ένατο της λίστας αυτών των ανθρώπων που λατρεύτηκαν σαν θεοί, θα δούμε πως ξεκίνησε αυτή η λατρεία προς το πρόσωπό του και θα πούμε και δυο παραδείγματα που αποδεικνύουν ότι αυτή λατρεία υφίσταται. Οι Rizalistas δεν τον τιμούν απλά όπως η υπόλοιπη χώρα, αλλά πιστεύουν ότι στον Χοσέ Ριζάλ υπήρχε κάτι το θείο, κάτι που ξεπέρασε τα ανθρώπινα δεδομένα και τους οδήγησε στην ελευθερία και την ανεξαρτησία.
Η αρχή
Ο Χοσέ Ριζάλ γεννήθηκε στην Calampa το 1861. Ήταν γιος ενός ευκατάστατου γαιοκτήμονα και σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο της Μανίλα αλλά και σε αυτό της Μαδρίτης. Οι Φιλιππίνες άλλωστε ήταν ισπανική αποικία από το 1565. Ήταν άριστος φοιτητής και σιγά σιγά ξεκίνησε να ασχολείται και με τα πολιτικά, ζητώντας άμεσες ριζικές μεταρρυθμίσεις από την Ισπανία. Η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν μίλησε για ανεξαρτησία, αλλά τα βιβλία που εξέδωσε επηρέασαν και τους συμπατριώτες του αλλά και ανθρώπους από άλλες χώρες, όπως και την πορεία της ζωής του.
Το πρώτο του βιβλίο λεγόταν «Ο Κοινωνικός Καρκίνος», εκδόθηκε το 1887 και αποτελούσε μια παθιασμένη καταγραφή για όλα τα κακώς κείμενα των Ισπανών στην πατρίδα του. Τέσσερα χρόνια αργότερα ακολούθησε η συνέχεια του, με τίτλο «Η Βασιλεία της Απληστίας», που τον καθιέρωσε ως επικεφαλής του κινήματος που ζητούσε άμεση μεταρρύθμιση στις Φιλιππίνες.
Με άρθρα που δημοσίευε συχνά σε εφημερίδες της Βαρκελώνης, έγινε ο αρχηγός του κινήματος «Προπαγάνδα», το οποίο αναπτύχθηκε μεταξύ των Φιλιππινέζων που κατοικούσαν στο εξωτερικό. Οι οπαδοί του ήταν πιστοί στην αποικιακή κυβέρνηση της Ισπανίας και ζητούσαν ριζικές μεταρρυθμίσεις και όχι ανατροπή. Ωστόσο οι Ισπανοί αντιμετώπιζαν τους οπαδούς του με βιαιότητα.
Επέστρεψε στις Φιλιππίνες το 1892, αλλά αμέσως εξορίστηκε στα βόρεια της χώρας για τέσσερα χρόνια. Το 1896, η Kapitunan, μια μυστική εθνικιστική οργάνωση, ξεκίνησε εξέγερση εναντίον της Ισπανίας. Ο Ριζάλ δεν είχε ούτε σχέσεις, ούτε επαφές με την οργάνωση αυτή, τα γραπτά του όμως τον είχαν βάλει στο στόχαστρο των Ισπανών. Οι τελευταίοι τον συνέλαβαν ενώ βρισκόταν στον δρόμο για την Κούβα, όπου θα εργαζόταν εθελοντικά σαν γιατρός.
Δικάστηκε και καταδικάστηκε για εξέγερση, ανταρσία και συνωμοσία κατά του ισπανικού στέμματος. Εκτελέστηκε στις 30 Δεκεμβρίου του 1896, σε ηλικία μόλις 35 ετών. Πριν το εκτελεστικό απόσπασμα του αφαιρέσει τη ζωή, πρόλαβε να γράψει ένα ποίημα με τίτλο «Ο Έσχατος Αποχαιρετισμός», μέσα από το οποίο υμνούσε τη ζωή και τον θάνατο, αλλά πάνω απ’ όλα ήταν ένας αποχαιρετισμός στις Φιλιππίνες. Το ποίημα του καταλήγει:
«Αγαπημένες μου Φιλιππίνες, για το τελευταίο μου αντίο, άκου
Εδώ τα αφήνω όλα. Τους γονείς μου, τις αγάπες μου,
Πάω εκεί που δεν υπάρχουν σκλάβοι, τύραννοι και δήμιοι,
Εκεί όπου η πίστη δεν σκοτώνει και μόνο ο θεός βασιλεύει».
Ο Ριζάλ έγινε μάρτυρας για τους συμπατριώτες του. Ο θάνατός του ήρθε για να τον τιμωρήσει για όσα πίστευε και για την προτροπή του προς του συμπατριώτες του να αντιδράσουν, με ειρηνικό τρόπο και όχι με βία. Αυτά ήταν λίγα μόνο από τα συστατικά, που πολλοί συμπατριώτες του ξεκίνησαν τότε να τον λατρεύουν σαν θεό.
Η ταύτιση με τον Ιησού
Για τις θρησκευτικές ομάδες και τις τελετές τους, θα πούμε λίγο παρακάτω. Ωστόσο προς το παρόν εδώ θα πρέπει να αναφέρουμε ότι αυτές οι θρησκευτικές ομάδες είναι πολλές και μπορεί όλες να πιστεύουν στον Χοσέ Ριζάλ, αλλά με αρκετούς διαφορετικούς τρόπους.
Δυο από τους πιο διαδεδομένους είναι να εντάξουν τον Χοσέ Ριζάλ στην Καθολική του πίστη, είτε λέγοντας πως ήταν ο υιός του θεού και μεσσίας, είτε η μετενσάρκωση του Ιησού, που ήρθε για δεύτερη φορά στη Γη.
Οι Rizalistas λοιπόν πιστεύουν ότι υπάρχουν μια σειρά από παραλληλισμούς στη ζωή του Ριζάλ και του Ιησού. Προφανώς αυτό έρχεται σε σύγκρουση με το Καθολικό δόγμα, ωστόσο ο Ριζάλ για εκείνους είναι τόσο ιερός που βάζουν την καθολική πίστη και την πίστη σε αυτόν στο ίδιο επίπεδο.
Οι παραλληλισμοί στις ζωές του Ριζάλ και του Ιησού σύμφωνα με τους πιστούς είναι οι παρακάτω:
- Ο Χοσέ Ριζάλ είναι ο Μεσσίας των Φιλιππινών, όπως ο Ιησούς ήταν ο Μεσσίας του Ισραήλ.
- Και οι δυο ήταν καλοί και έντιμοι άνδρες που κυνήγησαν τα ιδανικά τους με πιο αγνές μεθόδους και προθέσεις.
- Και οι δυο ήταν από την Ασία.
- Και οι δυο γεννήθηκαν σε χώρες που βρίσκονταν υπό την κυριαρχία αποίκων.
- Και οι δυο δεν έδιναν σημασία σε ανθρώπινες διαφορές όπως το στάτους, την εκπαίδευση, τη φυλή κ.λ.π. και πίστευαν στην ισότιμη και ειρηνική συνύπαρξη όλων των ανθρώπων.
- Και οι δυο ήταν θεραπευτές.
- Και οι δυο δικάστηκαν για άδικες κατηγορίες.
- Και οι δυο εκτελέστηκαν από τους εχθρούς τους.
- Τόσο ο Ιησούς Χριστός όσο και ο Χοσέ Ριζάλ πέθαναν για αυτό που πίστευαν.
Αυτοί ήταν οι πιο σημαντικοί, γιατί υπάρχουν κι άλλοι παραλληλισμοί με τον Ιησού, όπως μάλλον θα φανταστήκατε. Υπάρχουν πολλές μικρές εκκλησίες, όπου οι πιστοί προσέρχονται κάθε Κυριακή, αλλά κυρίως στην επέτειο του θανάτου του στις 30 Δεκεμβρίου και στην Ημέρα Ανεξαρτησίας της χώρας στις 12 Ιουνίου, για να τον τιμήσουν και να του δείξουν την λατρεία και την ευγνωμοσύνη τους. Πολλά από τα μικρά αυτά εκκλησάκια είναι διακοσμημένα είτε με την εικόνα του, είτε με το άγαλμά του.
Οι θρησκευτικές ομάδες και οι τελετές
Οι θρησκευτικές ομάδες είναι πολλές και η καθεμία έχει μια διαφορετική πίστη στον Χοσέ Ριζάλ. Φυσικά, όλες συμφωνούν για την θεότητά του. Οι περισσότεροι πιστοί βρίσκονται στην γενέτειρά του την Campala, αλλά υπάρχουν σε αρκετά σημεία των Φιλιππίνων.
Για παράδειγμα για την θρησκευτική ομάδα Samahan Tatlong Persona Solo Dios, ο Χοσέ Ριζάλ είναι ο πιο σημαντικός της άγιος, στον οποίο εμφανίστηκε ο Ιησούς όσο ο πρώτος βρισκόταν στη φυλακή. Η Ciudad Mistica de Dios πιστεύει ότι ο Χοσέ Ριζάλ είναι θεϊκό ον, ενώ η Universal One Faith House of Prayer for all Nations and Humanity, πιστεύει ότι ήταν η ενσάρκωση του Θεού. Η Spiritual Pilipino Catholic Church από την άλλη πιστεύει ότι ήταν η μετενσάρκωση του Ιησού Χριστού, πιστεύοντας τους παραλληλισμούς που αναφέρθηκαν παραπάνω.
Η πιο κοινή και διαδεδομένη πίστη για τον Ριζάλ στις αγροτικές περιοχές, είναι πως είναι ακόμα ζωντανός και πως κάποια στιγμή θα επιστρέψει για να λυτρώσει τους πιστούς του από την φτώχεια και την καταπίεση. Καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, αλλά κυρίως στην Ημέρα του Ριζάλ, στις 30 Δεκεμβρίου, όπου διοργανώνεται παρέλαση και πολεμικά αεροσκάφη πετούν στον ουρανό, οι πιστοί έχουν ενσωματώσει την λατρεία τους για τον Ριζάλ στις τελετές της Καθολικής εκκλησίας, σε συνδυασμό με παραδοσιακές τελετές της προ-ισπανικής θρησκείας Malay, αλλά και άλλων παραδόσεων της χώρας.
Αν βρεθείτε ποτέ σε εκκλησία των Rizalistas μια οποιαδήποτε Κυριακή, θα ακούσετε μαζί με τα αποσπάσματα από τη Βίβλο, παλιούς ύμνους των Rizalistas, που προσεύχονται μπροστά σε αγάλματα του Ριζάλ που ξεπερνούν τα δυο μέτρα, αλλά και σε εικόνες που βρίσκονται ανάμεσα σε εκείνες της Αγίας Τριάδας και του παντεπόπτη οφθαλμού. Εκτός από τους πιστούς, υπάρχουν και αρκετοί τουρίστες ή φοιτητές από άλλες χώρες, που ενδιαφέρονται να μάθουν λεπτομέρειες για τις τελετές.
Επίλογος
Ο Χοσέ Ριζάλ ήταν κι αυτός ένας από τους ανθρώπους που λατρεύτηκε και μισήθηκε. Λατρεύτηκε από τους συμπατριώτες του και μισήθηκε από τους Ισπανούς. Σήμερα, ολόκληρη η χώρα τον τιμά ως εθνικό ήρωα. Διάφορα μνημεία υπάρχουν σε όλες τις Φιλιππίνες γι’ αυτόν, με αποκορύφωμα το πάρκο που φέρει το όνομά του στην πρωτεύουσα Μανίλα.
Ωστόσο κάποιοι, ακόμα και σήμερα, 127 χρόνια με τον θάνατό του, δεν τον τιμούν απλά, αλλά και κάτι περισσότερο. Προσεύχονται σε αυτόν, ορκίζονται σε αυτόν και περιμένουν να ξαναέρθει στη Γη για να τους κάνει τη ζωή καλύτερη.
Η αδερφή του έκανε δυο χρόνια να βρει τον τάφο του. Δεν είχε ταφεί με φέρετρο, αλλά είχε τυλιχτεί με ύφασμα. Για 14 χρόνια, μετά την ανακάλυψη του τάφου, τα λείψανα του παρέμειναν στο σπίτι του. Το 1912, μια ημέρα πριν από την επέτειο του θανάτου του, η τεφροδόχος του βγήκε σε δημόσια έκθεση, όπου οι πιστοί πέρασαν να του χαρίσουν έναν πρέποντα αποχαιρετισμό.
Το πιο ενδιαφέρον ήταν ότι τη φυλούσαν οι Ιππότες του Ριζάλ, ένα ευγενές τάγμα ιπποτών που ιδρύθηκε το 1911 και είναι ενεργό μέχρι και σήμερα με πάνω από 25 χιλιάδες μέλη σε όλον τον κόσμο. Είναι το μόνο τάγμα που έχει αναγνωρισθεί πλήρως από το κράτος, αφού στις τάξεις του ανήκουν και μέλη της κυβέρνησης και στόχος του είναι να τιμά και να διαδώσει τα ιδανικά του Χοσέ Ριζάλ.
Όλα αυτά λοιπόν μπορούν να εξηγήσουν όχι μόνο το δέος που προκαλεί στους συμπατριώτες του, αλλά και πόσο σημαντικός είναι γι’ αυτούς. Ο μεσσίας τους, έζησε μόλις 35 χρόνια και μαρτύρησε για τους ίδιους. Πως λοιπόν να μην υπάρχουν άνθρωποι που να τον λατρεύουν σαν θεό...
