Οι γεννήσεις μειώνονται σε όλο τον πλανήτη, σε ένα ανησυχητικό φαινόμενο με τεράστιες οικονομικές, κοινωνικές και γεωπολιτικές συνέπειες. Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα δημογραφικό ορόσημο λένε οι ειδικοί και καλούν τους ιθύνοντες να αναλάβουν άμεσα δράση για να καταπολεμήσουν την υπογεννητικότητα πριν να είναι πολύ αργά.

Ο κόσμος βρίσκεται αντιμέτωπος με ένα δημογραφικό ορόσημο. Σύντομα, το παγκόσμιο ποσοστό γονιμότητας θα πέσει κάτω από το σημείο που απαιτείται για να διατηρηθεί σταθερός ο πληθυσμός, κάτι που μπορεί να έχει ήδη συμβεί, γράφει η Wall Street Journal. Η γονιμότητα μειώνεται σχεδόν παντού, για τις γυναίκες σε όλα τα επίπεδα εισοδήματος, εκπαίδευσης και συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό, ενώ η πτώση του ποσοστού γεννήσεων έχει τεράστιες συνέπειες για τον τρόπο ζωής των ανθρώπων, την ανάπτυξη των οικονομιών αλλά και τη θέση των υπερδυνάμεων του κόσμου.

Στις χώρες υψηλού εισοδήματος, η γονιμότητα έπεσε κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης του πληθυσμού στη δεκαετία του 1970, ενώ πτωτική τάση παρουσιάζει και στις αναπτυσσόμενες χώρες. Η Ινδία ξεπέρασε την Κίνα ως η πιο πυκνοκατοικημένη χώρα πέρυσι, ωστόσο η γονιμότητά της είναι επίσης κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης. «Ο δημογραφικός χειμώνας πλησιάζει», είπε ο Χεσούς Φερνάντεζ-Βιλαβέρντε, οικονομολόγος που ειδικεύεται στα δημογραφικά στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια.

Δείκτης γεννήσεων ανά χώρα

​Πολλοί πολιτικοί κάνουν λόγο για θέμα εθνικής έκτακτης ανάγκης. Ανησυχούν για τη συρρίκνωση του εργατικού δυναμικού, την επιβράδυνση της οικονομικής ανάπτυξης και τις υποχρηματοδοτούμενες συντάξεις, όπως επίσης και τη ζωτικότητα μιας κοινωνίας με όλο και λιγότερα παιδιά.

Οι μικρότεροι πληθυσμοί έχουν μειωμένη παγκόσμια επιρροή, εγείροντας ερωτήματα στις ΗΠΑ, την Κίνα και τη Ρωσία σχετικά με τη μακροπρόθεσμη θέση τους ως υπερδυνάμεις. Μερικοί δημογράφοι πιστεύουν ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα μπορούσε να αρχίσει να συρρικνώνεται σε τέσσερις δεκαετίες από σήμερα, μία από τις λίγες φορές που έχει συμβεί στην ιστορία.

Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο υποψήφιος των Ρεπουμπλικάνων για την προεδρία, έχει χαρακτηρίσει την κατάρρευση της γονιμότητας μία από τις μεγαλύτερες απειλές για τον δυτικό πολιτισμό. Πριν από ένα χρόνο ο Ιάπωνας πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα δήλωσε ότι η κατάρρευση του ρυθμού γεννήσεων της χώρας την έχει «φέρει στα όρια του αν μπορεί να συνεχίσει να λειτουργεί ως κοινωνία». Και η πρωθυπουργός της Ιταλίας Τζόρτζια Μελόνι έχει δώσει προτεραιότητα στην αύξηση του «δημογραφικού ΑΕΠ» της χώρας. Οι κυβερνήσεις έχουν αναπτύξει προγράμματα για να σταματήσουν την παρακμή, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν σημειώσει πρόοδο.

Δημογραφική έκπληξη

Το 2017, όταν το παγκόσμιο ποσοστό γονιμότητας -πόσα μωρά δηλαδή αναμένεται να αποκτήσει μια γυναίκα κατά τη διάρκεια της ζωής της- ήταν 2,5, τα Ηνωμένα Έθνη πίστευαν ότι θα πέσει στο 2,4 στο τέλος της δεκαετίας του 2020. Ωστόσο, μέχρι το 2021, συμπέρανε ο ΟΗΕ, είχε ήδη μειωθεί στο 2,3- κοντά σε αυτό που οι δημογράφοι θεωρούν το παγκόσμιο ποσοστό αντικατάστασης του περίπου 2,2.

Το ποσοστό αναπλήρωσης, το οποίο διατηρεί σταθερό τον πληθυσμό με την πάροδο του χρόνου, είναι 2,1 στις πλούσιες χώρες και ελαφρώς υψηλότερο στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπου γεννιούνται λιγότερα κορίτσια από αγόρια και περισσότερες μητέρες πεθαίνουν κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας τους.

Ενώ ο ΟΗΕ δεν έχει ακόμη δημοσιεύσει τα εκτιμώμενα ποσοστά γονιμότητας για το 2022 και το 2023, ο Φερνάντεζ-Βιλαβέρντε έχει κάνει τη δική του εκτίμηση συμπληρώνοντας τις προβλέψεις του ΟΗΕ με πραγματικά δεδομένα για εκείνα τα χρόνια που καλύπτουν περίπου το μισό πληθυσμό του πλανήτη. Διαπίστωσε ότι τα εθνικά μητρώα γεννήσεων συνήθως αναφέρουν γεννήσεις 10% έως 20% κάτω από αυτό που προέβλεπε ο ΟΗΕ.

Η Κίνα ανέφερε 9 εκατομμύρια γεννήσεις πέρυσι, 16% λιγότερες από ό,τι προβλέπεται στο κεντρικό σενάριο του ΟΗΕ. Στις ΗΠΑ, 3,59 εκατομμύρια μωρά γεννήθηκαν πέρυσι, 4% λιγότερα από ό,τι είχε προβλέψει ο ΟΗΕ. Σε άλλες χώρες, η υποβάθμιση είναι ακόμη μεγαλύτερη: η Αίγυπτος ανέφερε 17% λιγότερες γεννήσεις πέρυσι. Το 2022, η Κένυα ανέφερε 18% λιγότερες.

Ο Βιλαβέρντε εκτιμά ότι η παγκόσμια γονιμότητα μειώθηκε μεταξύ 2,1 και 2,2 πέρυσι, ποσοστό που όπως είπε, θα ήταν κάτω από την παγκόσμια αντικατάσταση για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία. Ο Ντιν Σπίαρς, οικονομολόγος πληθυσμού στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν, δήλωσε ότι ενώ τα δεδομένα δεν είναι αρκετά καλά για να γνωρίζουμε ακριβώς πότε ή εάν η γονιμότητα έχει πέσει κάτω από την αντικατάσταση, «έχουμε αρκετά στοιχεία για να είμαστε αρκετά σίγουροι για το γεγονός οτι το οριακό σημείο δεν να είσαι μακριά».

Το 2017 ο ΟΗΕ εκτιμούσε ότι ο προβλεπόμενος παγκόσμιος πληθυσμός των Ηνωμένων Εθνών, 7,6 δισεκατομμύρια τότε, θα σκαρφαλώσει στα 11,2 δισεκατομμύρια το 2100. Μέχρι το 2022 είχε μειωθεί και η εκτιμώμενη κορυφή ήταν τα 10,4 δισεκατομμύρια τη δεκαετία του 2080. Και αυτό είναι πιθανότατα ξεπερασμένο. Το Ινστιτούτο Μετρήσεων και Αξιολόγησης Υγείας στο Πανεπιστήμιο της Ουάσιγκτον πιστεύει τώρα ότι ο παγκόσμιος πληθυσμός θα κορυφωθεί γύρω στα 9,5 δισεκατομμύρια το 2061 και στη συνέχεια θα αρχίσει να μειώνεται.

Στις Η.Π.Α., μια βραχύβια επιδημία γεννήσεων έχει αντιστραφεί. Το συνολικό ποσοστό γονιμότητας μειώθηκε στο 1,62 πέρυσι, σύμφωνα με τα προσωρινά κυβερνητικά στοιχεία, το χαμηλότερο που έχει καταγραφεί ποτέ. Εάν η γονιμότητα παρέμενε κοντά στο 2,1, όπου ήταν το 2007, οι ΗΠΑ θα είχαν υποδεχτεί περίπου 10,6 εκατομμύρια περισσότερα μωρά από τότε, σύμφωνα με τον Kένεθ Τζόνσον, ανώτερο δημογράφο στο Πανεπιστήμιο του New Hampshire.

Μια δεύτερη δημογραφική μετάβαση;

Οι ιστορικοί αναφέρονται στη μείωση της γονιμότητας που ξεκίνησε τον 18ο αιώνα στις βιομηχανικές χώρες ως δημογραφική μετάβαση. Καθώς η διάρκεια ζωής επιμηκύνονταν και περισσότερα παιδιά επιβίωναν μέχρι την ενηλικίωση, η ώθηση για να γεννηθούν περισσότερα παιδιά μειώθηκε. Καθώς οι γυναίκες μορφώνονταν καλύτερα και εντσσονταν στο εργατικό δυναμικό, καθυστερούσαν τον γάμο και τον τοκετό, με αποτέλεσμα να αποκτούν λιγότερα παιδιά.

Τώρα, είπε ο Σπίαρς, «το σημαντικό είναι ότι τα ποσοστά γεννήσεων είναι χαμηλά ή μειώνονται σε πολλές διαφορετικές κοινωνίες και οικονομίες». Μερικοί δημογράφοι το βλέπουν ως μέρος μιας «δεύτερης δημογραφικής μετάβασης», ενός κοινωνικού αναπροσανατολισμού προς τον ατομικισμό που δίνει λιγότερη έμφαση στον γάμο και τη γονεϊκότητα και κάνει λιγότερα ή καθόλου παιδιά πιο αποδεκτά.

Στις ΗΠΑ, ορισμένοι νόμιζαν αρχικά ότι οι γυναίκες απλώς καθυστερούσαν τον τοκετό λόγω της παρατεταμένης οικονομικής αβεβαιότητας από την οικονομική κρίση του 2008. Σε έρευνα που δημοσιεύτηκε το 2021, το Πανεπιστημίου Kearney του Mέριλαντ και δύο συγγραφείς αναζήτησαν πιθανές εξηγήσεις για τη συνεχιζόμενη πτώση.

Διαπίστωσαν ότι οι διαφορές σε επίπεδο κράτους στους νόμους για τις αμβλώσεις, την ανεργία, τη διαθεσιμότητα περίθαλψης Medicaid, το κόστος στέγασης, τη χρήση αντισυλληπτικών, τη θρησκευτικότητα, το κόστος φροντίδας παιδιών και το χρέος των μαθητών δεν μπορούσαν να εξηγήσουν τη μείωση. «Υποψιαζόμαστε ότι αυτή η αλλαγή αντανακλά ευρείες κοινωνικές αλλαγές που είναι δύσκολο να μετρηθούν ή να ποσοτικοποιηθούν», καταλήγουν.

Η Έρικα Πίτμαν, μια 45χρονη τραπεζίτης επιχειρήσεων στο Raleigh, N.C., είπε ότι η ίδια και ο σύζυγός της επέλεξαν να κάνουν μόνο ένα παιδί λόγω του περιορισμένου χρόνου, συμπεριλαμβανομένης της φροντίδας της μητέρας της, η οποία πέθανε πέρυσι μετά από μακρά μάχη με σκλήρυνση κατά πλάκας. Ο 8χρονος γιος τους μπορεί να συμμετέχει σε θεατρικά εργαστήρια, ποδόσφαιρο και καλοκαιρινές κατασκηνώσεις γιατί το ζευγάρι, με συνδυασμένο εισόδημα περίπου 225.000 δολαρίων ετησίως, έχει περισσότερο χρόνο και χρήμα.

«Αισθάνομαι καλύτερη μαμά», είπε η Πίτμαν. «Αισθάνομαι ότι μπορώ να πάω στη δουλειά—επειδή έχω μια αρκετά απαιτητική δουλειά—αλλά μπορώ επίσης να αφιερώσω χρόνο για να γίνω εθελοόντρια στο σχολείο του, να είμαι συνοδός για την εκδρομή και να κάνω τέτοια πράγματα, γιατί μπορώ να συντονίσω το πρόγραμμά του»

Η Πίτμαν είπε ότι αμφισβητεί την απόφασή της καμιά φορά όταν ο γιος της λέει ότι θα ήθελε να είχε έναν αδερφό για να παίξει. Σε απάντηση, η ίδια και ο σύζυγός της, δάσκαλος ιστορίας στο γυμνάσιο, επιλέγουν προορισμούς διακοπών σε μια παιδική λέσχη, όπως μια κρουαζιέρα της Disney, ώστε ο γιος της να μπορεί να παίζει με άλλα παιδιά της ηλικίας του.

«Συνδεδεμένοι στην παγκόσμια κουλτούρα»

Η γονιμότητα βρίσκεται κάτω από το επίπεδο αντικατάστασης στην Ινδία, παρόλο που η χώρα είναι ακόμα φτωχή και πολλές γυναίκες δεν εργάζονται - παράγοντες που συνήθως συντηρούν τη γονιμότητα. Η αστικοποίηση και το Διαδίκτυο έχουν δώσει ακόμη και στις γυναίκες σε παραδοσιακά ανδροκρατούμενα χωριά μια γεύση από κοινωνίες στις οποίες τα λιγότερα παιδιά και η υψηλότερη ποιότητα ζωής είναι ο κανόνας. «Οι άνθρωποι είναι συνδεδεμένοι με την παγκόσμια κουλτούρα», είπε ο Ρίτσαρντ Τζάκσον, πρόεδρος του Global Aging Institute, μιας μη κερδοσκοπικής ομάδας έρευνας και εκπαίδευσης.

Η Mέι Μεριγιαμ Τόμας, 38 ετών, που ζει στη Βομβάη και διευθύνει μια εταιρεία παραγωγής ήχου, είπε ότι επέλεξε να μην κάνει παιδιά επειδή δεν ένιωσε ποτέ την έλξη της μητρότητας. Βλέπει συνομηλίκους της που παλεύουν να γνωρίσουν το κατάλληλο άτομο, να παντρεύονται αργότερα και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να χωρίζουν πριν κάνουν παιδιά. Τουλάχιστον τρεις από τους φίλους της έχουν κάνει κατάψυξη ωαρίων είπε. «Νομίζω ότι τώρα ζούμε σε έναν πραγματικά διαφορετικό κόσμο, οπότε πιστεύω ότι είναι δύσκολο να βρούμε σύντροφο», είπε.

Η υποσαχάρια Αφρική φαινόταν κάποτε ανθεκτική στην παγκόσμια πτώση της γονιμότητας, αλλά και αυτό αλλάζει. Το μερίδιο όλων των γυναικών σε αναπαραγωγική ηλικία που χρησιμοποιούν σύγχρονη αντισύλληψη αυξήθηκε από 17% το 2012 σε 23% το 2022, σύμφωνα με το Family Planning 2030, έναν διεθνή οργανισμό. Ο Χοσέ Ριμόν, καθηγητής δημόσιας υγείας στο Πανεπιστήμιο Τζονς Χόπκινς, το πιστώνει σε μια ώθηση από εθνικούς ηγέτες στην Αφρική, η οποία, όπως προέβλεψε, θα μείωνε τη γονιμότητα πιο γρήγορα από τα σχέδια του ΟΗΕ.

Η Ντανιέλ Βέρμεερ μεγάλωσε τρίτη σε μια οικογένεια τεσσάρων παιδιών στο North Side του Σικάγο, όπου η γειτονιά της ήταν γεμάτη με καθολικούς ιταλικής, ιρλανδικής και πολωνικής καταγωγής και οι μισοί στενοί της φίλοι είχαν τόσα αδέρφια όπως εκείνη ή περισσότερα. Ο Ιταλοαμερικανός πατέρας της ήταν ένα από τα τέσσερα παιδιά που απέκτησαν 14 εγγόνια. Τώρα οι γονείς της έχουν πέντε εγγόνια, συμπεριλαμβανομένων των δύο παιδιών της, ηλικίας 4 και 7 ετών.

Η 35χρονη, η οποία είναι συνιδρυτής μιας εφαρμογής μόδας, είπε ότι πριν ξεκινήσει να κάνει παιδιά, συμβουλεύτηκε δεκάδες άλλα ζευγάρια και την καθολική εκκλησία της και διάβασε τουλάχιστον οκτώ βιβλία για το θέμα, συμπεριλαμβανομένου ενός από τον Πάπα Παύλο ΣΤ'. Αυτή και ο σύζυγός της συμφώνησαν στο δύο παιδιά ως τον ιδανικό αριθμό. «Η πράξη του να φέρεις ένα παιδί σε αυτόν τον κόσμο είναι μια απίστευτη ευθύνη», είπε.

Νέες πολιτικές, επιδόματα παιδιού

Οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να αντιστρέψουν την πτώση της γονιμότητας με διάφορες πολιτικές. Ίσως καμία χώρα δεν έχει προσπαθήσει περισσότερο από την Ιαπωνία. Αφού η γονιμότητα έπεσε στο 1,5 στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η κυβέρνηση παρουσίασε μια σειρά σχεδίων που περιελάμβαναν γονική άδεια και επιδοτούμενη παιδική φροντίδα. Η γονιμότητα συνέχιζε να πέφτει.

Το 2005, ο Kούνικο Ινογκούτσι διορίστηκε πρώτος υπουργός της χώρας υπεύθυνος για την ισότητα των φύλων και το ποσοστό γεννήσεων. Το κύριο εμπόδιο, δήλωσε, ήταν τα χρήματα: Οι άνθρωποι δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να παντρευτούν ή να κάνουν παιδιά. Η Ιαπωνία κατέστησε δωρεάν τη νοσοκομειακή περίθαλψη μητρότητας και εισήγαγε ένα επίδομα που καταβάλλεται κατά τη γέννηση του παιδιού.

Το ποσοστό γονιμότητας της Ιαπωνίας ανέβηκε από 1,26 το 2005 σε 1,45 το 2015. Στη συνέχεια όμως άρχισε να μειώνεται ξανά και το 2022 επέστρεψε στο 1,26. Φέτος, ο Πρωθυπουργός Φούμιο Κισίντα παρουσίασε ένα ακόμη πρόγραμμα για την αύξηση των γεννήσεων που επεκτείνει τα μηνιαία επιδόματα σε όλα τα παιδιά κάτω των 18 ετών ανεξαρτήτως εισοδήματος, δωρεάν κολέγιο για οικογένειες με τρία παιδιά και πλήρως αμειβόμενη γονική άδεια.

Ο Ινογκούτσι, τώρα μέλος της Άνω Βουλής της χώρας, είπε ότι ο περιορισμός για τους επίδοξους γονείς δεν είναι πλέον τα χρήματα, αλλά ο χρόνος. Έχει πιέσει την κυβέρνηση και τις επιχειρήσεις να υιοθετήσουν μια τετραήμερη εβδομάδα εργασίας. Είπε, «Εάν είστε κυβερνητικός αξιωματούχος ή διευθυντής μιας μεγάλης εταιρείας, δεν πρέπει να ανησυχείτε για τα ζητήματα μισθού τώρα, αλλά για το γεγονός ότι σε 20 χρόνια δεν θα έχετε ούτε πελάτες, ούτε υποψήφιους για τις ένοπλες δυνάμεις.

Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν έχει προωθήσει μια από τις πιο φιλόδοξες ατζέντες γέννησης της Ευρώπης. Πέρυσι επέκτεινε τις φορολογικές παροχές για τις μητέρες, ώστε οι γυναίκες κάτω των 30 ετών που έχουν παιδί να απαλλάσσονται από την καταβολή φόρου εισοδήματος φυσικών προσώπων εφ' όρου ζωής. Αυτό είναι πέρα από τις επιδοτήσεις στέγασης και παιδικής μέριμνας, καθώς και τις γενναιόδωρες άδειες μητρότητας.

Το ποσοστό γονιμότητας της Ουγγαρίας, αν και εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλότερο από το επίπεδο αντικατάστασης, έχει αυξηθεί από το 2010. Αλλά το Ινστιτούτο Δημογραφίας της Βιέννης το απέδωσε κυρίως στις γυναίκες που καθυστερούσαν τον τοκετό λόγω μιας κρίσης χρέους που έπληξε γύρω στο 2010. Προσαρμοσμένη σε αυτό, η γονιμότητα έχει αυξηθεί ελαφρά, κατέληξε.