Σήμερα έμαθα: Ποιος εισπράττει τα δικαιώματα του βιβλίου του Χίτλερ;
Μια παράξενη ιστορία
Γράφει ο ΠΕΤΡΟΣ ΚΑΛΟΓΕΡΑΣ Δημοσίευση 4/6/2024 | 00:00
Το βιβλίο του Χίτλερ «Ο Αγών μου» είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα βιβλία που πουλήθηκαν ποτέ. Γράφτηκε στη φυλακή από τον ίδιο μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα του 1923 στο Beer Hall, η δίτομη αυτή αυτοβιογραφία του, σκιαγραφεί την αντισημιτική κοσμοθεωρία του και τον πολιτικό συλλογισμό που θα τροφοδοτούσε τελικά το Τρίτο Ράιχ.
Το βιβλίο εξακολουθεί να τυπώνεται και είναι άμεσα διαθέσιμο σε βιβλιοθήκες και βιβλιοπωλεία, γεγονός που εγείρει το ερώτημα: Ποιος παίρνει τα δικαιώματα; Ο Χίτλερ δεν έχει κληρονόμους και η ύποπτη ηθική του να κερδίζεις από ένα τέτοιο άθλιο μανιφέστο, έχει προκαλέσει έρευνα από την αρχική του δημοσίευση.
Το 1933, ο εκδότης σχολικών βιβλίων Houghton Mifflin κυκλοφόρησε την πρώτη αγγλική έκδοση του «ο Αγών μου» στην Αμερική με τον τίτλο «My Battle». Κυκλοφόρησε και μια αναφορά που ζητούσε από το Εκπαιδευτικό Συμβούλιο της Νέας Υόρκης να σταματήσει να χρησιμοποιεί τους τίτλους του Houghton Mifflin, στην οποία το συμβούλιο απάντησε υπερασπιζόμενο τον εαυτό του με μια δήλωση, λέγοντας: «Η μεγαλύτερη υπηρεσία που μπορεί κανείς να προσφέρει στην ανθρωπότητα γενικά και στη Γερμανία ειδικότερα είναι να είναι το βιβλίο διαθέσιμο για όλους, ώστε ο καθένας, για τον εαυτό του, να δει αν το βιβλίο αξίζει ή είναι μια έκθεση άγνοιας, βλακείας και νωθρότητας». Ωστόσο, η διαμάχη για το «Mein Kampf» που έφτασε στα δικαστήρια των ΗΠΑ δεν αφορούσε αυτό το θέμα, αλλά μάλλον την παραβίαση πνευματικών δικαιωμάτων.
Όταν ο Χίτλερ κατοχύρωσε τα πνευματικά δικαιώματα του βιβλίου του το 1925, είχε ήδη παραιτηθεί από την αυστριακή του υπηκοότητα και είχε δηλωθεί ως «άπατρις Γερμανός». Ο Stackpole, ένας εκδότης της Πενσυλβάνια, βρήκε ευκαιρία και κυκλοφόρησε μια ανταγωνιστική έκδοση του στην Αμερική χωρίς να εξασφαλίσει τα δικαιώματα. Όταν ένας ομοσπονδιακός δικαστής το επέτρεψε με το σκεπτικό ότι «Ο Αγών μου» ήταν κοινό κτήμα, δυο άλλοι εκδότες, οι Reynal & Hitchcock, κυκλοφόρησαν κι αυτοί τη δική τους έκδοση στην αγορά. Σύμφωνα με το Cabinet Magazine, «Η Stackpole διαφήμιζε ότι δεν κατέβαλε δικαιώματα στον Χίτλερ, στο οποίο οι Reynal & Hitchcock απάντησαν υποσχόμενοι πως όλα τα κέρδη από το βιβλίο θα μπουν σε ένα ταμείο αρωγής για τους πρόσφυγες». Εν τω μεταξύ, ο Houghton Mifflin άσκησε έφεση κατά της αρχικής απόφασης και στις 9 Ιουνίου 1939, το εφετείο αποφάνθηκε υπέρ του, δίνοντάς του αποκλειστικά δικαιώματα να δημοσιεύσουν το βιβλίο στην Αμερική.
Ο Χίτλερ δεν είδε ποτέ λεφτά από τα αμερικανικά δικαιώματα. Μέχρι να καταλαγιάσει η νομική σκόνη, ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και οι ΗΠΑ ενέκριναν το Trading with the Enemy Act, που επέτρεπε στην κυβέρνηση να αδράξει όλα τα κέρδη από το «Ο Αγών μου». Σύμφωνα με τους New Statesmen, «Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, η κυβέρνηση των ΗΠΑ κέρδισε περισσότερα από 20.000 δολάρια από δικαιώματα στο βιβλίο... Μέχρι το 1979, το Υπουργείο Δικαιοσύνης είχε εισπράξει περισσότερα από 139.000 δολάρια σε δικαιώματα». Αυτά τα κέρδη παραδόθηκαν στο War Claims Fund και, «τελικά, τα χρήματα καταβλήθηκαν κατ' αναλογία στους διεκδικητές, πολλοί από τους οποίους ήταν Αμερικανοί πρώην αιχμάλωτοι πολέμου».
Το 1979, ο Houghton Mifflin πλήρωσε 37.254 δολάρια για να αγοράσει τα δικαιώματα έκδοσης του πίσω από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Τις επόμενες δύο δεκαετίες, με πωλήσεις περίπου δεκαπέντε χιλιάδων αντιτύπων ετησίως, η καλύτερη εκτίμηση είναι ότι η Houghton Mifflin έβγαλε κέρδη κάπου μεταξύ 300.000 και 700.000 δολαρίων από την επένδυσή του το 1979. Ωστόσο το 2000 ο Houghton Mifflin ανακοίνωσε ότι θα δωρίσει όλα τα συγκεντρωμένα κέρδη της «Ο Αγών μου» σε φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Ένας εκπρόσωπος του Houghton Mifflin είπε ότι «δωρίζουν όλα τα λεφτά από τα δικαιώματα και τα κέρδη από το βιβλίο σε οργανισμούς που προωθούν τη διαφορετικότητα και τη διαπολιτισμική κατανόηση. Σε αυτούς περιλαμβάνονται το The Gerda and Kurt Klein Foundation και το Facing History and Ourselves».
Σύμφωνα με τη γερμανική νομοθεσία περί πνευματικών δικαιωμάτων, ένα βιβλίο περνά αυτόματα στη δημόσια ιδιοκτησία στην αρχή του νέου έτους 70 χρόνια μετά το θάνατο του συγγραφέα, κάτι που έγινε την 1η Ιανουαρίου του 2016. Στη Γερμανία, τα δικαιώματα του βιβλίου ανήκουν στο κρατίδιο της Βαυαρίας που όμως έχει απαγορεύσει τη δημοσίευσή του, όπως και όλη η Γερμανία (τουλάχιστον στη γερμανική γλώσσα). Οι Γερμανοί υπουργοί πριν από αυτό όμως προετοιμάστηκαν για τη λήξη του πνευματικού δικαιώματος και εξέτασαν έναν νέο νόμο για να αποτρέψουν τη δημοσίευσή του ή, εάν αυτό αποδειχθεί μάταιο, μια εγγύηση «ότι υπάρχει μια επιστημονική έκδοση που παρέχει μια επιστημονική και κριτική ανάλυση για να απομυθοποιήσει αυτό το φρικτό κείμενο».
Τελικά κυκλοφόρησε μια έκδοση με σχολιασμό των επιμελητών και διορθώσεις στο αρχικό κείμενο που προκάλεσε την αντίδραση πολλών και κυρίως των Εβραίων. Γερμανοί αξιωματούχοι είχαν δηλώσει προηγουμένως ότι θα περιόριζαν την πρόσβαση του κοινού στο κείμενο εν μέσω φόβων ότι η αναδημοσίευσή του θα μπορούσε να προκαλέσει το νεοναζιστικό αίσθημα.
Μερικά βιβλιοπωλεία δήλωσαν ότι δεν θα προμηθεύονταν το βιβλίο. Το Dussmann, ένα βιβλιοπωλείο του Βερολίνου, δήλωσε ότι ένα αντίτυπο ήταν διαθέσιμο στα ράφια του τμήματος ιστορίας, αλλά ότι δεν θα διαφημιζόταν και περισσότερα αντίτυπα θα ήταν διαθέσιμα μόνο κατόπιν παραγγελίας. Μέχρι τον Ιανουάριο του 2017, η γερμανική σχολιασμένη έκδοση είχε πουλήσει πάνω από 85.000 αντίτυπα.