Θαλάσσιοι καύσωνες, μεσογειακοί κυκλώνες και μικροκλίματα νησιών: Να γιατί η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής στην Ευρώπη.

Η καλοκαιρινή περίοδος της Ελλάδας ξεκίνησε άσχημα, με τον πρώτο καύσωνα που έχει καταγραφεί, προκαλώντας αρκετούς θανάτους αυτόν τον μήνα.

Τουλάχιστον έξι τουρίστες είναι γνωστό ότι έχασαν τη ζωή τους στις υψηλές θερμοκρασίες, έκλεισαν επίσης σχολεία και αξιοθέατα, συμπεριλαμβανομένης της Ακρόπολης.

Ένας πυροσβέστης έχασε επίσης τη ζωή του κατά τη μάχη με την πυρκαγιά την περασμένη εβδομάδα, καθώς οι φλόγες ξέσπασαν σε όλη τη χώρα «σχεδόν κάθε 10 λεπτά», σύμφωνα με την πυροσβεστική υπηρεσία. Οι θερμοκρασίες στην Αθήνα είναι αυτή τη στιγμή κάτω από το επίσημο όριο του καύσωνα των 38 βαθμούς Κελσίου, αλλά αναμένεται... μικρή ανάπαυλα για το υπόλοιπο καλοκαίρι.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τον άνθρωπο στην Ευρώπη. Πέρυσι, ζεματίστηκε από ένα ρεκόρ μεγάλου καύσωνα διάρκειας 16 ημερών, συμβάλλοντας στη μεγαλύτερη πυρκαγιά στην ΕΕ που έγινε ποτέ, καθώς μια περιοχή διπλάσια από την Αθήνα καπνίστηκε μεταξύ Ιουλίου και Αυγούστου. Τουλάχιστον 28 άνθρωποι σκοτώθηκαν και δεκάδες τραυματίστηκαν.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της κλιματικής αλλαγής που προκαλείται από τον άνθρωπο στην Ευρώπη.  Λίγος ήταν ο χρόνος για να πάρουν ανάσες οι Έλληνες πριν από τις φονικές πλημμύρες τον Σεπτέμβριο, με ορισμένες περιοχές να δέχονται βροχές κατά μέσο όρο ενός έτους σε μια μέρα από την καταιγίδα Ντάνιελ. Καθώς προετοιμάζεται για μια ακόμη εποχή ακραίων κλιματικών αλλαγών, ποιοι είναι οι λόγοι που η Ελλάδα επηρεάζεται τόσο άσχημα;

Η Μεσόγειος είναι η περιοχή με την ταχύτερη θέρμανση στην Ευρώπη

Γνωρίζουμε ότι η Ευρώπη είναι η ήπειρος που θερμαίνεται πιο γρήγορα στον κόσμο, με τις θερμοκρασίες εδώ να αυξάνονται περίπου δύο φορές από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Αυτό επιβεβαιώνεται από μια πρόσφατη έκθεση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού του ΟΗΕ και του Κλιματικού Οργανισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Copernicus.

Ειδικά το καλοκαίρι, η θέρμανση είναι πιο έντονη στην κεντρική και νοτιοανατολική Ευρώπη και γύρω από τη Μεσόγειο.

«Η Μεσόγειος είναι ένα καυτό σημείο της κλιματικής κρίσης», λέει ο Δρ Λαγουβάρδος, διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (NOA) στο Euronews. Η Νότια Ιταλία, η Κύπρος, η Τουρκία και οι χώρες της βόρειας Αφρικής επηρεάζονται επίσης άσχημα από την αυξανόμενη ζέστη.

Το ανατολικό τμήμα της Μεσογείου θερμαίνεται ιδιαίτερα γρήγορα, προσθέτει. Τα τελευταία 30 με 40 χρόνια, η έρευνα της NOA δείχνει ότι η συνολική αύξηση της θερμοκρασίας στην Ελλάδα ξεπερνά τους 1,5 βαθμούς Κελσίου - ένα πολύ υψηλό άλμα για τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.

Για να αξιολογήσει καλύτερα πώς αλλάζει το κλίμα της χώρας του, ο Λαγουβάρδος ίδρυσε και συντονίζει ένα δίκτυο εκατοντάδων αυτοματοποιημένων επιφανειακών μετεωρολογικών σταθμών σε όλη την Ελλάδα.

Αυτά βοηθούν στην παροχή πιο εντοπισμένων προειδοποιήσεων θερμότητας και στην παρακολούθηση των τάσεων στις οποίες περιοχές της χώρας θερμαίνονται ταχύτερα. Δεν είναι η νότια Ελλάδα, στην πραγματικότητα, αλλά τα βορειοδυτικά μέρη της χώρας -απομακρυσμένα από τη θάλασσα- που έχουν υψηλότερη τάση θέρμανσης τα τελευταία 30 χρόνια, λέει.

Πολλά νησιά κάνουν την Ελλάδα πιο ευάλωτη

Η Ελλάδα είναι ένα ασυνήθιστο μωσαϊκό γης και θάλασσας. Έχει τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο - μόλις ξετυλίξετε τα χιλιάδες νησιά της στο Αιγαίο, το Ιόνιο και τη Μεσόγειο Θάλασσα και το Κρητικό Πέλαγος.

«Η ύπαρξη πολλών νησιών ενισχύει αυτές τις [κλιματικές] ευπάθειες λόγω της απομόνωσής τους, των ποικίλων μικροκλίματος και των υλικοτεχνικών προκλήσεων στη διαχείριση καταστροφών σε ένα διάσπαρτο αρχιπέλαγος», λέει ο Χρήστος Ζερεφός, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών και απεσταλμένος για το κλίμα για την Ελλάδα. Ορισμένα νησιά έχουν περιορισμένη υποδομή και προσβασιμότητα, γεγονός που μπορεί να εμποδίσει την εκκένωση και τις προσπάθειες ανακούφισης όταν ξεσπάσει κρίση.

«Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ελληνικά νησιά φιλοξενούν μοναδικά οικοσυστήματα και βιοποικιλότητα που είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στις αλλαγές θερμοκρασίας και βροχοπτώσεων, η κλιματική αλλαγή, μέσω των αυξημένων πυρκαγιών και των ακραίων καιρικών συνθηκών, είναι η πιο σημαντική απειλή για αυτά τα οικοσυστήματα», προσθέτει. «Έχουμε ένα σύστημα που λειτουργεί συνολικά - η θάλασσα, ο αέρας - και καθώς ένα από τα συστατικά αυτού του συστήματος θερμαίνεται, τότε θερμαίνει το άλλο», εξηγεί ο Δρ Λαγκουβάρδος.

Οι καύσωνες της θάλασσας επιμηκύνονται συχνότερα και πιο σοβαρά στην ανατολική Μεσόγειο Θάλασσα. Οι θερμότερες θερμοκρασίες στην επιφάνεια της θάλασσας με τη σειρά τους παρέχουν την ενέργεια για πιο σφοδρές και συχνότερες καταιγίδες.

Το πιο επικίνδυνο είναι ότι αυτά τα θερμότερα νερά έχουν οδηγήσει περισσότερους μεσογειακούς τυφώνες ή: τροπικούς κυκλώνες που μπορούν να εξαπολύσουν δύσκολες καιρικές συνθήκες στην Ελλάδα, όπως συνέβη κατά τη διάρκεια της καταιγίδας Nτάνιελ πέρυσι.

Οι ξηροί και ισχυροί άνεμοι δημιουργούν μια τέλεια καταιγίδα για δασικές πυρκαγιές
Η εγγύτητα της Ελλάδας με την Αφρική σημαίνει ότι οι θερμοί άνεμοι συχνά διασχίζουν τον ωκεανό από τη Σαχάρα. Αυτό συνέβη νωρίτερα αυτό το μήνα, με ζεστούς ανέμους που φέρουν σκόνη - γνωστούς ως «Sirocco» ή «Khamsin» - να πυροδοτούν το κύμα καύσωνα.

Αυτοί οι άνεμοι είναι συνήθως πολύ ξηροί και μπορούν να αφυδατώσουν τη βλάστηση, καθιστώντας την πιο επιρρεπή σε σπινθήρες και εξάπλωση πυρκαγιών, λέει ο Ζερεφός.

Στην άλλη πλευρά είναι οι ισχυροί, ξηροί βόρειοι άνεμοι που πνέουν πάνω από το Αιγαίο Πέλαγος, επηρεάζοντας κυρίως τα νησιά και τα ανατολικά μέρη, συμπεριλαμβανομένης της Αθήνας. Κυριαρχούν συνήθως τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, αλλά τώρα γίνονται πιο συχνά και τον Ιούνιο.

Η δύναμή τους μπορεί να επιδεινώσει τις συνθήκες πυρκαγιάς.

«Η ισχυρή, επίμονη φύση τους μπορεί να αναζωπυρώσει τις υπάρχουσες πυρκαγιές, καθιστώντας πιο δύσκολο τον έλεγχο και την εξάπλωσή τους πιο γρήγορα στα νησιά και την ηπειρωτική χώρα», εξηγεί ο Ζερεφός. Και, επισημαίνει, τα αποτελέσματα της προσομοίωσης του κλίματος υποδηλώνουν ότι η κλιματική αλλαγή μπορεί να τις κάνει ακόμη πιο έντονες.

Εάν πρέπει να γίνει διάκριση μεταξύ της Ελλάδας και άλλων χωρών της Μεσογείου σχετικά με τις κλιματικές επιπτώσεις, ο Λαγουβάρδος πιστεύει ότι είναι δυσανάλογα υψηλός ο αριθμός των δασικών πυρκαγιών.

H κατάσταση στη Μεσόγειο τώρα

Η περιοχή της Μεσογείου θερμαίνεται 20% ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο. Οι επιπτώσεις θα ασκήσουν πρόσθετη πίεση στα ήδη τεταμένα οικοσυστήματα και στις ευάλωτες οικονομίες και κοινωνίες. Οι παράκτιες ζώνες αντιμετωπίζουν αυξημένους κινδύνους καταστροφών, συμπεριλαμβανομένων των πλημμυρών και της διάβρωσης, καθώς και της αλάτωσης των δέλτα των ποταμών και των υδροφορέων που συντηρούν την επισιτιστική ασφάλεια και τα μέσα διαβίωσης.

 Οι θερμοκρασίες της Μεσογείου αυξάνονται ταχύτερα από τον παγκόσμιο μέσο όρο, κάτι που επιδεινώνει τα προβλήματα όπως η εξάπλωση των ξένων ειδών και η απώλεια φυσικών οικοτόπων. Πολλές χώρες της Μεσογείου εξαρτώνται από γεωργία, αλιεία και τουρισμό, τομείς που επηρεάζονται άμεσα από την κλιματική αλλαγή. Η αλλαγή του κλίματος μπορεί να επιδεινώσει την οικονομική αστάθεια και να οδηγήσει σε κοινωνικές εντάσεις.

Η Μεσόγειος φιλοξενεί ένα μεγάλο ποσοστό της παγκόσμιας βιοποικιλότητας, περιλαμβάνοντας πολλά ενδημικά είδη. Οι αλλαγές στις θερμοκρασίες της θάλασσας και στη σύσταση του νερού μπορεί να επηρεάσουν δραματικά τα θαλάσσια και χερσαία οικοσυστήματα. 

Με πληροφορίες από Εuronews, unep.org