Όταν ένα ηφαίστειο εκρήγνυται, θα ακούσετε συχνά να αναφέρονται άλλα είδη ηφαιστείων που είναι αδρανοποιημένα ή σβηστά. Αλλά τι σημαίνουν ακριβώς αυτοί οι όροι και πώς το καταλαβαίνουν οι επιστήμονες;

Πρώτον, λίγα λόγια για το πώς λειτουργούν τα ηφαίστεια: Το μάγμα συλλέγεται σε δεξαμενές κάτω από την επιφάνεια της γης και καθώς συσσωρεύεται, η πίεση στον θάλαμο αυξάνεται. Αν φτάσει αρκετά ψηλά, οι βράχοι από πάνω θα σπάσουν και θα ακολουθήσει η έκρηξη. Η περιεκτικότητα σε πυρίτιο του μάγματος καθορίζει το είδος του ηφαιστείου. Το μάγμα χαμηλής περιεκτικότητας σε πυρίτιο δημιουργεί ηφαίστεια με κάτι σαν ασπίδα, όπως το Kīlauea στο μεγάλο νησί της Χαβάης, και κώνους ηφαιστειακών σκωριών, όπως το Paricutín του Μεξικού, που έχουν λάβα που ρέει εύκολα, όπως η μελάσα. Το μάγμα με υψηλή περιεκτικότητα σε πυρίτιο δημιουργεί στρατοηφαίστεια, όπως το Όρος της Αγίας Ελένης στην Ουάσιγκτον, και καλντέρες όπως αυτή κάτω από το Εθνικό Πάρκο Γέλοουστοουν, που έχουν λάβα που είναι πιο παχύρρευστη και ρέει σαν καραμέλα.

Οι ορισμοί του τι συνιστά αδρανή και σβηστά ηφαίστεια δεν είναι ακριβείς και μπορεί να διαφέρουν ανάλογα με το ηφαίστειο ή τον επιστήμονα. Συνήθως, λέει ο Jim Webster, Επιμελητής του Τμήματος Γης και Πλανητών Επιστημών, Τμήμα Φυσικών Επιστημών στο Αμερικανικό Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, οι επιστήμονες θα εξετάσουν την πρόσφατη ιστορία και τα γεωλογικά αρχεία. Εάν ένα ηφαίστειο έχει εκραγεί από την τελευταία Εποχή των Παγετώνων, δηλαδή τα τελευταία 10.000 χρόνια περίπου, και εξακολουθεί να παρουσιάζει δραστηριότητα όπως ροές λάβας και τέφρας ή εκπομπές αερίων, θεωρείται ότι είναι ενεργό. Εάν ένα ηφαίστειο δεν έχει εκραγεί τα τελευταία 10.000 χρόνια, αλλά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι θα εκραγεί ξανά, θεωρείται αδρανές. «Αν έχουν περάσει περισσότερα από 10 χιλιάδες χρόνια από την έκρηξη του ηφαιστείου» και το ηφαίστειο αποκοπεί από την παροχή μάγματος, «θεωρείται σβηστό», λέει ο Webster.

Ένας άλλος δείκτης είναι η σεισμικότητα ή η έλλειψή της. «Συχνά τα σώματα μάγματος ή οι θάλαμοι (η πηγή που τροφοδοτεί τις εκρήξεις) βρίσκονται τρία έως οκτώ μίλια κάτω από την επιφάνεια και μπορείτε να παρακολουθήσετε τη σεισμική συμπεριφορά εκεί», λέει ο Webster. «Εάν υπάρχει επαναλαμβανόμενη συγκέντρωση σεισμικής δραστηριότητας αμέσως κάτω από το άνοιγμα, πιθανότατα υπάρχει καυτό, ενεργό μάγμα εκεί κάτω. Εάν αυτό είναι ήσυχο και αδρανές, και είναι σταθερό το υπόβαθρο του είδους σεισμικής δραστηριότητας για μια εκτεταμένη περίοδο, ίσως χρόνια, αυτό θα έδειχνε ότι, αν υπάρχει μάγμα εκεί, ότι δεν κινείται. Δεν βγαίνει προς την επιφάνεια, δεν δημιουργεί πίεση για να προσπαθήσει να σπάσει τους βράχους και ίσως το σύστημα να σβήσει».

Αλλά ακόμη και ένα ηφαίστειο που θεωρείται σβηστό θα μπορούσε να εκραγεί ξανά. «Τα σώματα μάγματος μπορούν να κρυώσουν και να κρυσταλλωθούν κάτω από την επιφάνεια», λέει ο Webster. «Το μάγμα μπορεί να βρει μια ρωγμή και να απομακρυνθεί κάπου αλλού και να έρθει μίλια μακριά ή σε μεγάλη απόσταση».

Εξαιτίας αυτού, οι επιστήμονες παρακολουθούν τα ηφαίστεια είτε αυτά θεωρούνται ενεργά, αδρανοποιημένα ή σβηστά. «Κάνουν θερμική παρακολούθηση, απλώς για να δουν αν υπάρχει θερμότητα», λέει ο Webster. Τοποθετούν επίσης οθόνες κλίσης στο ηφαίστειο, οι οποίες ειδοποιούν τους επιστήμονες εάν το έδαφος αρχίσει να διογκώνεται, ένα σημάδι ότι μια έκρηξη μπορεί να είναι επικείμενη. Και χρησιμοποιούν επίσης όργανα στο διάστημα για να παρακολουθούν πώς πάνε τα πράγματα στο έδαφος: «Το InSAR», λέει ο Webster, «Είναι ένας ειδικός τύπος ραντάρ που λειτουργεί από δορυφόρους. Μπορεί να ανιχνεύσει κινήσεις εκατοστών από το διάστημα, σε μια μεγάλη επιφάνεια γης».