Ακόμη και τους πιο διστακτικούς και αναποφάσιστους πολίτες επιχειρεί να προσελκύσει το υπουργείο Περιβάλλοντος μέσω του νέου νόμου για την αυθαίρετη δόμηση, αυξάνοντας έως 100 τις μηνιαίες δόσεις (από 60 σήμερα) που θα δοθούν ως ισχυρό κίνητρο για τους μη έχοντες. Συγχρόνως, μειώνει αισθητά το ύψος του παραβόλου για την αρχική δήλωση, το οποίο εκτιμάται ότι θα κυμανθεί από 200 έως 300 ευρώ από 500 που είναι μέχρι σήμερα.

Η κυβέρνηση δημιουργεί κίνητρα για να ελαφρύνει το κόστος για τους ιδιοκτήτες ώστε το ύψος του προστίμου να καθορίζεται από το πόσο γρήγορα θα ενταχθεί κάποιος στη ρύθμιση. Πρόκειται για μια πρόβλεψη του νόμου που φανερώνει την προσπάθεια της Πολιτείας για γρήγορο ταμείο και αύξηση εσόδων. Μέχρι τώρα τα έσοδα από τις δηλώσεις ξεπερνούν τα 2,2 δισ. ευρώ. Από αυτά, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα στοιχεία, έχουν εισπραχθεί 1,66 δισ. ευρώ και τα 560 εκατ. είναι σε διαδικασία δόσεων ή σε καθυστέρηση. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του νόμου, για όσους πληρούν τα κοινωνικά κριτήρια που θα είναι ανάλογα του επιδόματος αλληλεγγύης η έκπτωση από το πρόστιμο θα είναι πολύ σημαντική. Την ίδια στιγμή, διαφορετική θα είναι η αντιμετώπιση της αυθαιρεσίας ακόμη και μεταξύ ακινήτων στις εκτός σχεδίου περιοχές. Σε αυτές λοιπόν προσδιορίζονται δύο κατηγορίες αυθαιρέτων, για τις οποίες θα υπάρξει διαφορετική αντιμετώπιση: τα μεμονωμένα κτίσματα και εκείνα που ανεγέρθηκαν σε υπό ένταξη στο σχέδιο πόλης περιοχές, όπως η ευρύτερη περιοχή Ηρακλείου. Για τις περιοχές αυτές είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες ένταξης, όμως η νομιμοποίηση πάγωσε καθώς πολλά εκ των αυθαιρέτων ήταν εξ αδιαιρέτου. Σχετική ρύθμιση είχε συμπεριληφθεί και σε προηγούμενο νόμο, με τη διαφορά ότι για να γίνει τακτοποίηση απαιτούνταν προσύμφωνα μεταξύ των συνιδιοκτητών.

Αυτό, όμως, τελικά λειτούργησε αποτρεπτικά, καθώς κάποιοι εξ αυτών ζούσαν στο εξωτερικό το κόστος της νομιμοποίησης ήταν απαγορευτικό, με αποτέλεσμα να εγκλωβίζεται ολόκληρο το ακίνητο. Με το νέο πλαίσιο θα μπορούν να δηλώνονται όλα τα εξ αδιαιρέτου και χωρίς προϋποθέσεις. Οπως αναφέρει στο «business stories» ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος Γιάννης Τσιρώνης, διαφορετική θα είναι η αντιμετώπιση για όσους εντάσσονται οικειοθελώς στη ρύθμιση και άλλη για όσους το κάνουν κατόπιν καταγγελιών, ενώ στις πρόσθετες διευκολύνσεις που μελετώνται συγκαταλέγεται και η χορήγηση περιόδου χάριτος 2-3 ετών σε όσους αδυνατούν να πληρώσουν (εάν, για παράδειγμα, προστατεύονται από την Πολιτεία για κόκκινο δάνειο).

Με τις εκκρεμότητες που συνδέονται με τη διαχείριση των μεγάλων παραβάσεων στον νόμο μπαίνουν οι τελευταίες πινελιές, με στόχο να δοθεί σε δημόσια διαβούλευση εντός Αυγούστου. Το υπουργείο επιδιώκει να προλάβει τις προθεσμίες ώστε να αντικαταστήσει τον υφιστάμενο νόμο για τα αυθαίρετα (4178/2013) που λήγει στις 8 Οκτωβρίου. Λόγω, όμως, των ασφυκτικών προθεσμιών (διαβούλευση, ψήφιση από τη Βουλή), δεν αποκλείεται η ισχύς του να ξεκινήσει με τη νέα χρονιά και να δοθεί νέα παράταση έως τα τέλη του έτους. Ηδη, πάντως, οι εξαγγελίες περί νέας ρύθμισης έχουν περιορίσει τις δηλώσεις, οι οποίες υπερβαίνουν τις 860.000 με βάση τα τελευταία στοιχεία.

Τράπεζα Γης και μεταφορά συντελεστή δόμησης

Το υπουργείο ακολουθεί την πεπατημένη της νομιμοποίησης, δίνοντας έμφαση στα κίνητρα αλλά και στον εξορθολογισμό των προστίμων για να μπουν στη ρύθμιση όλοι. Ωστόσο, επιδιώκει να δώσει λύσεις και σε πολεοδομικά θέματα που θεωρούνται η μήτρα της αυθαιρεσίας. Είναι κοινός τόπος ότι μία από τις κυριότερες αιτίες των αυθαιρέτων είναι οι μεγάλες καθυστερήσεις στην έγκριση των γενικών πολεοδομικών σχεδίων, των πολεοδομικών μελετών και των πράξεων εφαρμογής, που μπορεί να διαρκέσουν έως και 15 χρόνια. Αντίστοιχες περιοχές υπάρχουν πολλές στην Ελλάδα, με το Ηράκλειο να είναι μία από αυτές, καθώς το μεγαλύτερο κομμάτι του αστικού ιστού (περί τις 40.000 οικογένειες) θεωρείται εκτός σχεδίου!

Οπως έχει δηλώσει ο κ. Τσιρώνης, η ρύθμιση που σχεδιάζει το υπουργείο δεν θα είναι μόνο ένας νόμος για τα αυθαίρετα αλλά και για τη δόμηση, ο οποίος θα περιλαμβάνει και ρυθμίσεις πολεοδομικού σχεδιασμού. Ο νόμος επαναφέρει το παλιό σενάριο με τη δημιουργία Τράπεζας Γης για την αγορά άυλων τίτλων, ενεργοποιώντας ταυτόχρονα και τη μεταφορά συντελεστή δόμησης. Βασική προϋπόθεση για να προχωρήσει η διαδικασία είναι να καθοριστούν οι προδιαγραφές για τις μελέτες που θα γίνουν από τους ΟΤΑ πάνω στις οποίες θα πατήσουν οι ειδικές ζώνες υποδοχής. Η σχετική Κοινή Υπουργική Απόφαση έχει υπογραφεί και αναμένεται να δημοσιοποιηθεί τις επόμενες μέρες.

Η Τράπεζα Γης αποτελεί ένα εργαλείο για να επιλυθεί το θέμα με τις μεγάλες υπερβάσεις δόμησης άνω του 40%. Ο υφιστάμενος νόμος προέβλεπε ότι η τακτοποίηση θα ολοκληρωνόταν με ανταλλαγή ή εξαγορά συντελεστή δόμησης μέσω της Τράπεζας Γης, η οποία ωστόσο παρέμεινε κενό γράμμα. Ανάλογη βαρύτατα στην Τράπεζα Γης είχε δοθεί από την προηγούμενη κυβέρνηση και στο θέμα των οικοδομικών συνεταιρισμών, με σκοπό να επιλυθούν προβλήματα με τη δασική νομοθεσία μέσω της αγοράς δικαιωμάτων. Ούτε εδώ, όμως, υπήρξε εφαρμογή.

Παρατηρητήριο Δομημένου Περιβάλλοντος και ηλεκτρονικές άδειες

Επιπλέον, μεγάλο βάρος πέφτει στην πρόληψη των αυθαιρέτων που ο κρατικός μηχανισμός έχει μέχρι σήμερα αντιμετωπίσει με εντυπωσιακή απάθεια. Για τον σκοπό αυτό λοιπόν προβλέπεται η δημιουργία ενός νέου θεσμού που ονομάζεται Παρατηρητήριο Δομημένου Περιβάλλοντος και ο οποίος θα αναλάβει την καταγραφή, την εποπτεία και τον έλεγχο όλο του δομημένου χώρου. Το Παρατηρητήριο θα στελεχωθεί από μηχανικούς και θα λειτουργεί ανά περιφερειακή ενότητα, με σκοπό να ελέγχει τι χτίζεται και πού. Θα εξοπλιστεί με κατάλληλα εργαλεία (drones, ορθοφωτοχάρτες κ.ά.) και θα μπορεί να κάνει συγκρίσεις σε κάθε περιοχή ανά εξάμηνο. Αλλαγές προωθούνται, όμως, και σε επίπεδο έκδοσης οικοδομικών αδειών, καθώς θα εκδίδονται ηλεκτρονικά με την κατάθεση του φακέλου στην Πολεοδομία. Στη συνέχεια η εφαρμογή της μελέτης θα ελέγχεται από δύο ελεγκτές δόμησης σε δύο στάδια και το ακίνητο δεν θα ηλεκτροδοτείται αν υπάρχουν παρανομίες. Πρόθεση της ρύθμισης είναι να αντιμετωπίσει τις μεγάλες καθυστερήσεις για την έγκριση ενός φακέλου από τις πολεοδομίες. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ηλεκτρονική έκδοση είχε συμπεριληφθεί στον νόμο 4030/2011, ουδέποτε όμως εφαρμόστηκε παρά το γεγονός ότι κατά καιρούς το θέμα το έφερνε στη δημοσιότητα το Τεχνικό Επιμελητήριο, που είχε ετοιμάσει το σύστημα.

Με την ψηφιοποίηση της διαδικασίας ο μηχανικός θα καταθέτει μέσω ηλεκτρονικής εφαρμογής όλα τα απαραίτητα έγγραφα, χωρίς να χρειάζεται να παρουσιαστεί ο ίδιος στο πολεοδομικό γραφείο. Στον νέο νόμο για τα αυθαίρετα θα περιληφθεί και μια σειρά από άλλες προβλέψεις, μία εκ των οποίων είναι και το πιστοποιητικό νομιμότητας και για άλλες κατηγορίες συναλλαγών. Μέχρι σήμερα η συγκεκριμένη βεβαίωση ήταν απαραίτητη για κάθε δικαιοπραξία εν ζωή (πώληση, γονική παροχή, δωρεά) και δεν μπορούσε να εκδοθεί αν υπήρχαν αυθαιρεσίες στο ακίνητο ή αν αυτό ήταν εξ ολοκλήρου αυθαίρετο. Πλέον, με την ψήφιση του νέου νόμου το πιστοποιητικό θα είναι απαραίτητο για το σύνολο των συναλλαγών επί των ακινήτων, περιλαμβάνοντας μισθώσεις και κληρονομιές, γεγονός που δημιουργεί επιπρόσθετο κόστος για τους πολίτες.

Αυθαίρετοι οικισμοί από 50 κτίσματα και πάνω

Η προσπάθεια για τη δημιουργία ενός «μεγάλου αδερφού» στην αυθαίρετη δόμηση, με πλήρη καταγραφή τους στις βάσεις δεδομένων του υπουργείου, συνδυάζεται με μια μεγάλη κινητοποίηση τους τελευταίους μήνες και στο θέμα της αποτύπωσης των αυθαίρετων οικισμών.
Καθώς οι διαδοχικές ρυθμίσεις νομιμοποίησης αυθαιρέτων δεν πάτησαν στη ρίζα της κάθε αυθαιρεσία, ολόκληροι οικισμοί ξεφύτρωσαν σε δάση, με αποτέλεσμα να σκοντάφτει η δημιουργία δασολογίου και η κύρωση των δασικών χαρτών. Το μαχαίρι, όμως, έχει μπει πλέον βαθιά στο κόκαλο, καθώς οι δασικοί χάρτες συνδέονται άμεσα με την ολοκλήρωση του Κτηματολογίου και η υπόθεση των αυθαίρετων οικισμών μέσα σε δάση και δασικές εκτάσεις γίνεται κάτι παραπάνω από επίκαιρη και επιτακτική ως προς την επίλυσή της.

Η άσκηση αποδεικνύεται εξαιρετικά σύνθετη, καθώς πέρα από τους κόκκινους οικισμούς, όπως χαρακτηρίζονται όσοι χτίστηκαν… νύχτα, υπάρχουν και οικισμοί μέσα σε δάση με νόμιμες οικοδομικές άδειες που έχει εκδώσει η διοίκηση (περιπτώσεις Αγίου Στεφάνου, Ανοιξης κ.ά). Στο υπουργείο Περιβάλλοντος η καυτή υπόθεση ανοίγει τώρα και μένει να διαπιστωθεί το επόμενο διάστημα πόσο σε βάθος θα προχωρήσει.

Η αρχή έγινε στην τελευταία ρύθμιση για την κύρωση των δασικών χαρτών με τον χρωματικό προσδιορισμό των οικισμών ανάλογα με το πολεοδομικό τους status. Επεκτάθηκε, όμως, τις τελευταίες μέρες με την υπογραφή Κοινής Υπουργικής Απόφασης με την οποία καθορίζονται τα ποσοτικά κριτήρια για να χαρακτηριστεί κάποιος οικισμός αυθαίρετος και να εξαιρεθεί μέχρι να αποφασιστεί η τύχη του από τους δασικούς χάρτες.

Σύμφωνα με την επίμαχη απόφαση που υπογράφουν ο υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Πάνος Σκουρλέτης και ο αναπληρωτής υπουργός Γιάννης Τσιρώνης, απαιτείται μίνιμουμ αριθμός 50 κτιρίων ώστε ο οικισμός (κατά τη νέα ορολογία οικιστικές πυκνώσεις) να εξαιρεθεί προσωρινά από τη διαδικασία ανάρτησης των δασικών χαρτών.
Πιο συγκεκριμένα, με βάση την απόφαση καθορίζονται τα κριτήρια προσδιορισμού της οικιστικής πύκνωσης ως εξής:

■ Αν ο συνολικός αριθμός των κτιρίων είναι ίσος ή μεγαλύτερος των 50 αναλογεί τουλάχιστον ένα κτίριο ανά 500 τ.μ. και άρα αφορά έκταση τουλάχιστον 25 στρεμμάτων.
■ Εφόσον ο συνολικός αριθμός των κτιρίων είναι μεγαλύτερος των 100, αναλογεί τουλάχιστον ένα κτίριο ανά 1.000 τ.μ., δηλαδή έκταση μεγαλύτερη των 100 στρεμμάτων.
■ Οταν ο συνολικός αριθμός των κτιρίων είναι μεγαλύτερος των 400, αναλογεί τουλάχιστον ένα κτίριο ανά 2.000 τ.μ., άρα έκταση 800 στρέμματα και πάνω.

Για τον υπολογισμό των επιφανειών, όπως αναφέρει η απόφαση, δεν λαμβάνεται υπόψη το μέγεθος της κάθε ιδιοκτησίας, αλλά μόνο το σύνολο της περιοχής εντός του περιγράμματος της οικιστικής πύκνωσης, η οποία, σύμφωνα με τη νομοθεσία, θα αποτυπώνεται με ιώδες (μοβ) χρώμα στον δασικό χάρτη.

Την ευθύνη για τον προσδιορισμό των μοβ οικισμών έχουν οι δήμοι, οι οποίοι πρέπει να τους καταγράψουν εντός έξι μηνών, δηλαδή μέχρι τα τέλη Ιανουαρίου 2017. Για όσες περιοχές διαθέτουν θεωρημένους δασικούς χάρτες η προθεσμία περιορίζεται στους δύο μήνες.
Το υλικό θα αποστέλλεται στην ΕΚΧΑ Α.Ε. (Εθνικό Κτηματολόγιο και Χαρτογράφηση Α.Ε.), η οποία θα το διαβιβάζει στις Διευθύνσεις Δασών της Αποκεντρωμένης Διοίκησης προκειμένου να εξαιρεθούν από την ανάρτηση των δασικών χαρτών, καθώς και στην αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος για την περιβαλλοντική και πολεοδομική τους διαχείριση.