Για κάποιους o Ιουλιανός θεωρείται Μέγας, γιατί προσπάθησε να επαναφέρει στον πυρήνα του Βυζαντίου, το αρχαίο ελληνικό πνεύμα και την ειδωλολατρία. Για την εκκλησία πάλι, θεωρείται προδότης, αφού ήταν ο μοναδικός αυτοκράτορας στα χίλια χρόνια του Βυζαντίου, που προσπάθησε να μειώσει την σημασία του χριστιανισμού στην αυτοκρατορία. Στο Βυζάντιο έγινε αυτοκράτορας λόγω της εξυπνάδας του και της γοητείας που ασκούσε σε πολλούς από τους συνεργάτες του. Στα τρία μόλις χρόνια που ήταν ο άρχων της βασιλεύουσας, ο Ιουλιανός κατάφερε να μείνει στην ιστορία ως ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα πρόσωπα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Για τον χριστιανισμό, έμεινε στην ιστορία ως ο «παραβάτης», ο «αποστάτης», ο «Ειδωλιανός» και πολλά άλλα. Ήταν μόνο αυτό όμως;

Ο Ιουλιανός ήταν ανιψιός του Μεγάλου Κωνσταντίνου, ωστόσο ο θείος του πέθανε όταν ήταν 5 ετών. Ο γιος του, Κωνστάντιος, αποφάσισε να σκοτώσει όλη την οικογένεια, με πρόσχημα ότι δολοφόνησαν τον πατέρα του. Και όλοι οι συγγενείς του Ιουλιανού, σκοτώθηκαν σε μια νύχτα. Εκτός από τον ίδιο και τον αδερφό του τον Γάλλο.

Ο Κωνστάντιος τους θεωρούσε ακίνδυνους. Τους έστειλε λοιπόν στην Νικομήδεια, στον Επίσκοπο Ευσέβιο για να μαθητεύσουν δίπλα του. Εκεί με δάσκαλο τον ευνούχο Μαρδόνιο, θα μάθει να αγαπάει την αρχαία Ελλάδα, το πνεύμα της, την φιλοσοφία της και την θρησκεία της. Την απόρριψη πάντως του χριστιανισμού θα την αποφασίσει πολύ αργότερα.

Όταν ο Κωνστάντιος σκότωσε και τον αδερφό του, κάλεσε από την εξορία τον Ιουλιανό για να του αναθέσει την διοίκηση της Δυτικής αυτοκρατορίας. Στην επιστροφή του σταμάτησε στην Αθήνα, όπου παρακολούθησε φιλοσόφους της εποχής και μυήθηκε στα απαγορευμένα τότε «Ελευσίνια μυστήρια». Ο Κωνστάντιος, εξακολουθούσε να τον θεωρεί ακίνδυνο, αφού δεν ήταν παρά ένας λόγιος με μεγάλη αγάπη για τα βιβλία. Ίσως να περίμενε και να πεθάνει όταν τον έστειλε να πολεμήσει εναντίον των Γαλατών. Όμως ο Ιουλιανός εξασκούνταν καθημερινά και έγινε ένας πολύ καλός πολεμιστής και στρατηγός, που χάρισε νίκες στην αυτοκρατορία. Ο Κωνστάντιος άρχισε να τον φοβάται, αλλά όλοι οι «βαλτοί» του, κατέληγαν να τάσσονται με το πλευρό του Ιουλιανού. Το πνεύμα του ήταν άλλωστε μοναδικό.

Στις 9 Νοεμβρίου, αφού οι υπήκοοί του τον εξέλεξαν αυτοκράτορα, βάδισε κατά του Κωνστάντιου. Εκείνος πέθανε ξαφνικά και ο Ιουλιανός μπήκε δυο ημέρες αργότερα στην Κωνσταντινούπολη θριαμβευτής. Μετά την κηδεία του ξαδέρφου του, με όλες τις τιμές, ορκίστηκε να μην ξαναπατήσει σε εκκλησία.

Σκοπός του, εκτός από την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και την αναδιάρθρωση της διοίκησης, ήταν να επαναφέρει την ειδωλολατρία ως κύρια θρησκεία. Όμως σε αντίθεση με προγενέστερους και μεταγενέστερούς του, δεν κυνήγησε τους χριστιανούς. Ήξερε πως η βία γεννούσε βία και φανατισμό. Οι μεταρρυθμίσεις του δεν έμειναν στην ιστορία. Στην ιστορία έμεινε μόνο η προσπάθεια επαναφοράς της παλιάς θρησκείας.

Θεωρούσε τον χριστιανισμό ασύμβατο με την ελληνική παιδεία και πίστευε πως μόνο η ελληνική φιλοσοφία μπορούσε να είναι η δομή της νέας θρησκείας και του Βυζαντίου. Στο περιβόητο σύγγραμμά του «Μισοπώγων» έγραψε: «Διαλέξτε κάποια από τα παιδιά σας και βάλτε τα να μορφωθούν μόνο με τις Γραφές. Και αν, όταν γίνουν άνδρες, δείξουν ότι μπορούν να κάνουν σπουδαιότερα πράγματα από τους δούλους, τότε πιστέψτε ότι εγώ λέω μπούρδες και ότι πάσχω από μελαγχολία». Παρόλ’ αυτά, ως μέγας γνώστης του χριστιανισμού, θαύμαζε το αίσθημα κοινωνικής αλληλεγγύης που δίδασκαν οι Γραφές. Μέχρι εκεί βέβαια.

Οι εκστρατείες κατά των Περσών, παρόλες τις νίκες του, έδωσαν το δικαίωμα στους αντιπάλους του να δημιουργήσουν ένα εχθρικό κλίμα απέναντί του. Σε μια ενέδρα των Περσών, δεν φορούσε τον προστατευτικό θώρακά και δέχθηκε ένα θανάσιμο χτύπημα. Η τελευταία του φράση λέγεται πως ήταν «Νενίκηκάς με, Ναζωραίε», αλλά αμφισβητείται ιστορικά, με πιθανότερο να μην υπήρξε.

Η προσπάθειά του, με ειρηνικό όμως τρόπο, σε αντίθεση με άλλους ειδωλολάτρες αλλά και χριστιανούς αυτοκράτορες, δεν είχε τα επιθυμητά γι’ αυτόν αποτελέσματα. Στην χριστιανική ιστορία που γράφτηκε αργότερα, έμεινε γνωστός ως «Παραβάτης», ως ένας βάρβαρος, κάτι που σίγουρα δεν ήταν. Υπήρξε ικανότατος ηγέτης που μέχρι και οι εχθροί του σέβονταν, μεταρρυθμιστής και φιλόσοφος. Αναγνωρίστηκε ως ανατρεπτικός και παρεξηγημένος αιώνες αργότερα, την εποχή του Διαφωτισμού. Η αλήθεια είναι πως ήταν ίσως ο τελευταίος αυτοκράτορας της Ρωμαϊκής εποχής του Βυζαντίου. Από εκεί και πέρα, το αν είναι «παραβάτης» ή «αδικημένος», αυτό εξαρτάται από την σκοπιά που το βλέπει ο καθένας.